Η μείωση της πρόσληψης ζάχαρης έχει σαφή οφέλη για την υγεία, μεταξύ των οποίων η πρόσληψη λιγότερων θερμίδων, που μπορεί να συμβάλει σε απώλεια βάρους, και η βελτιωμένη υγεία των δοντιών. Ωστόσο, υπάρχουν άνθρωποι που βιώνουν αρνητικές συνέπειες όταν προσπαθούν να περιορίσουν τη ζάχαρη, όπως πονοκέφαλο, κόπωση και μεταπτώσεις στη διάθεση, συμπτώματα που συνήθως είναι παροδικά. Ο λόγος πίσω από αυτές τις παρενέργειες δεν έχει κατανοηθεί επαρκώς μέχρι σήμερα, αλλά οι ειδικοί εκτιμούν ότι τα συμπτώματα αυτά πιθανότατα σχετίζονται με την αντίδραση του εγκεφάλου όταν εκτίθεται στα σακχαρούχα τρόφιμα -και τον βιολογικό μηχανισμό της «ανταμοιβής».
Όπως εξηγεί ο James Brown, αναπληρωτής καθηγητής Βιολογίας και Βιοϊατρικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Aston σε σχετική δημοσίευση στο The Conversation, εκτός από την ωραία γεύση των τροφίμων με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη, το συστατικό αυτό επιφέρει ισχυρές βιολογικές επιδράσεις στον εγκέφαλο, οι οποίες έχουν εν πολλοίς οδηγήσει και στον διάλογο για τον «εθισμό στη ζάχαρη», αν και ο ισχυρισμός παραμένει υπό εξέταση.
«Η σακχαρόζη ενεργοποιεί τους υποδοχείς της γλυκιάς γεύσης στο στόμα, οδηγώντας στην απελευθέρωση της ντοπαμίνης στον εγκέφαλο. Η ντοπαμίνη είναι νευροδιαβιβαστής, δηλαδή ένα χημικό που μεταφέρει τα μηνύματα μεταξύ των νεύρων. Όταν, λοιπόν, εκτιθέμεθα σε ένα ερέθισμα ανταμοιβής, ο εγκέφαλος αποκρίνεται απελευθερώνοντας ντοπαμίνη -γι’αυτό και συχνά αποκαλείται το ‘χημικό της ανταμοιβής’», εξηγεί ο ειδικός.
Οι επιδράσεις ανταμοιβής της ντοπαμίνης παρατηρούνται σε μεγάλο βαθμό στο τμήμα του εγκεφάλου που εμπλέκεται με την ευχαρίστηση και την ανταμοιβή. Η ανταμοιβή κυβερνά τη συμπεριφορά μας, που σημαίνει ότι επαναλαμβάνουμε τις συμπεριφορές που προκάλεσαν την απελευθέρωση της ντοπαμίνης.
Κόβοντας τη ζάχαρη
Είναι προφανές ότι η ζάχαρη έχει ισχυρή επίδραση στον άνθρωπο. Γι’αυτό, άλλωστε, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι παρατηρούμε αρνητικές επιδράσεις όταν καταναλώνουμε λιγότερη ή την βγάζουμε εντελώς από τη διατροφή μας. «Σε αυτό το πρώιμο στάδιο αποχής από τη ζάχαρη αναφέρονται συνήθως ψυχικά αλλά και σωματικά συμπτώματα, όπως η κατάθλιψη, το άγχος, το θολό μυαλό και οι λιγούρες, καθώς και πονοκέφαλος, κόπωση και ζαλάδα. Η αποφυγή της ζάχαρης, λοιπόν, δεν είναι ευχάριστη, ούτε σε ψυχικό ούτε σε σωματικό επίπεδο, γ’αυτό και για αρκετούς ανθρώπους είναι δύσκολο να επιμείνουν στην αλλαγή της διατροφής τους», αναφέρει ο Δρ. Brown.
Η βάση αυτών των συμπτωμάτων δεν έχει μελετηθεί εκτενώς, αλλά είναι πιθανό να συνδέονται με τα μονοπάτια ανταμοιβής στον εγκέφαλο. Παρόλο που η ιδέα του «εθισμού στη ζάχαρη» είναι αμφιλεγόμενη, τα στοιχεία από μελέτες σε ποντίκια έχουν δείξει ότι όπως και άλλες εθιστικές ουσίες, η ζάχαρη μπορεί να προκαλέσει το τσιμπολόγημα, τη λιγούρα και το άγχος της αποχής. Άλλη έρευνα σε ζώα έχει δείξει ότι οι επιδράσεις του εθισμού στη ζάχαρη, της αποχής και της υποτροπής είναι παρόμοιες με αυτές των ναρκωτικών.
Οι περισσότερες έρευνες στον τομέα αυτό, όμως, είναι σε ζώα, επομένως είναι δύσκολο να διευκρινιστεί αν ισχύει το ίδιο και στους ανθρώπους. Πάντως, τα μονοπάτια ανταμοιβής στον ανθρώπινο εγκέφαλο έχουν παραμείνει απαράλλαχτα από την εξέλιξη, πράγμα που σημαίνει ότι οι βιολογικές επιπτώσεις της αποχής από τη ζάχαρη που παρατηρούνται στα ζώα είναι πιθανό να συμβαίνουν ως ένα βαθμό και στους ανθρώπους.
Είναι σχεδόν βέβαιο ότι μια αλλαγή στη χημική ισορροπία του εγκεφάλου βρίσκεται πίσω από τα συμπτώματα που εμφανίζονται σε ανθρώπους που αφαιρούν ή μειώνουν τη ζάχαρη από τη διατροφή τους. Εκτός από την ανταμοιβή, η ντοπαμίνη επίσης ρυθμίζει τον έλεγχο των ορμονών, τη ναυτία, τον έμετο και το άγχος. Καθώς η ζάχαρη αφαιρείται από τη διατροφή, η ταχεία μείωση των επιδράσεων της ντοπαμίνης στον εγκέφαλο πιθανότατα θα παρέμβει στη φυσιολογική λειτουργία πολλών διαφορετικών μονοπατιών στον εγκέφαλο, γεγονός που εξηγεί γιατί οι άνθρωποι αναφέρουν τέτοια συμπτώματα. Παρόλο που οι έρευνες για την αποχή από τη ζάχαρη στους ανθρώπους είναι περιορισμένες, μια μελέτη έχει παράσχει στοιχεία για τα συμπτώματα της στέρησης και την αυξημένη όρεξη για ζάχαρη μετά την απομάκρυνση της ζάχαρης από τη διατροφή υπέρβαρων ή παχύσαρκων εφήβων.
«Όπως ισχύει για κάθε αλλαγή στη διατροφή, το κλειδί είναι η τήρηση της αλλαγής. Αν, λοιπόν, θέλετε να μειώσετε τη ζάχαρη από τη διατροφή σας μακροπρόθεσμα, το να μπορέσετε να αντεπεξέλθετε κατά τις πρώτες δύσκολες εβδομάδες είναι κρίσιμο. Σημαντικό είναι να αναγνωρίσουμε, ωστόσο, ότι η ζάχαρη δεν είναι δεδομένη ‘κακή’, αλλά θα πρέπει να καταναλώνεται σε μέτριες ποσότητες και παράλληλα με μια υγιεινή διατροφή και άσκηση», καταλήγει ο Δρ. Brown.
