Νέα Φώκαια Χαλκιδικής.

Το γραφικό παραθαλάσσιο χωριό της Νέας Φωκαίας με τον καλοδιατηρημένο βυζαντινό πύργο του Αγίου Παύλου, το γραφικό λιμανάκι, τις όμορφες παραλίες και την καθαρή θάλασσα αποτελεί πόλο έλξης των παραθεριστών κάθε ηλικίας. Το χωριό έχει 1500 μόνιμους κατοίκους, που το καλοκαίρι ξεπερνούν τους 10.000 και απέχει από τη Θεσ/νίκη 78 χιλ. Είναι από τα νεότερα χωριά της Κασσάνδρας, γιατί ιδρύθηκε το 1924 από πρόσφυγες Μικρασιάτες. Αν και νέο χωριό, επιδεικνύει μια μακραίωνη Ιστορία. Η περιοχή κατοικείται από τα αρχαία χρόνια. Στους ιστορικούς χρόνους άκμασαν δυο πόλεις. Η Σάνη, αποικία των Ερετριέων, κτισμένη στη δυτική παραλία και η Σκίθαι, κτισμένη στον Τορωναίο κόλπο. Κοντά στο σημερινό χωριό της Νέας Φωκαίας βρίσκονταν το χωριό του Αγίου Παύλου (το όνομα του χωριού, κατά την παράδοση, προέρχεται από το Αγίασμα του Αποστόλου Παύλου, που βρίσκεται στην περιοχή), το οποίο καταστράφηκε μεταξύ των ετών 1321 και 1407.

Για το λόγο αυτό, οι γεροντότεροι από τους κατοίκους της Κασσάνδρας, ακόμη και σήμερα, ονομάζουν τη Νέα Φωκαία, Άγιο Παύλο. Στο χώρο αυτό αναπτύχθηκε βαθμιαία, μετά το 1407, το μετόχι της Αγιορείτικης Μονής του Αγίου Παύλου, ένα από τα αξιολογότερα της Μονής. Η παρουσία της Μονής και τα δικαιώματά της ξεκινούν το Φεβρουάριο του 1407 με την έκδοση του χρυσόβουλου του Ιωάννου του Ζ’ Παλαιολόγου, ο οποίος ήταν “Δεσπότης” (βασιλεύς) της τότε ημιαυτόνομης Θεσσαλονίκης. Με το χρυσόβουλο αυτό παραχωρήθηκε ένα μεγάλο μέρος των εισοδημάτων του Δημοσίου από την Κασσάνδρα σε πέντε Μονές του Αγίου Όρους και μία απ’ αυτές ήταν και η νεοσύστατη Μονή του Αγίου Παύλου.

Με άλλα σύγχρονα σχεδόν έγγραφα με το προαναφερθέν, παραχωρήθηκε στη Μονή Αγίου Παύλου το Παλαιοχώριον (ερημωμένο χωριό) και ο Άγιος Παύλος με τη γύρω καλλιεργήσιμη γη. Με την πάροδο των αιώνων προστέθηκαν στον αρχικό πυρήνα του και άλλα κτήματα. Το οικοδομικό συγκρότημά του, σε δεσπόζουσα θέση, ήταν απ’ τα επιβλητικότερα του είδους στην Κασσάνδρα. Από τα κτίσματα του μετοχιού σώζονται μόνο δύο τμήματα των δύο μεγάλων ισογείων πτερύγων του 19ου αιώνος και ο ναός των 12 Αποστόλων. Ο ναός αυτός έχει δύο οικοδομικές φάσεις. Το ανατολικό μισό του ναού χρονολογείται πριν την επανάσταση του 1821, ενώ το δυτικό μισό του ναού χρονολογείται στα μέσα του 19ου αιώνος.

Στο λόφο του σημερινού Πύργου υπήρχε, κατά τους προϊστορικούς χρόνους, ένας αξιόλογος οικισμός, ο οποίος μάλλον ιδρύθηκε γύρω στα 5.000 π.Χ. Ο προϊστορικός αυτός οικισμός με σημαντικότερες φάσεις στη νεολιθική και στην εποχή του χαλκού διατηρήθηκε για 3.000 χρόνια περίπου με διαδοχικές καταστροφές και αναγεννήσεις. Δεν είναι γνωστό πότε εγκαταλείφθηκε οριστικά. Φαίνεται ότι γύρω στο 1.000 π.Χ. δεν υπήρχε πλέον. Ο Πύργος είναι ο μοναδικός στην Χαλκιδική που διατηρείται μέχρι τις επάλξεις. Έχει διαστάσεις 7Χ7 μέτρα και ύψος 17 μέτρα. Δεν γνωρίζουμε πότε κτίσθηκε, αν και επικρατεί η ατεκμηρίωτη άποψη ότι πρόκειται για κτίριο του 1407. Στον Πύργο, το 1821, είχε εγκατεστημένο το στρατηγείο του ο αρχηγός της επανάστασης στη Χαλκιδική Εμμανουήλ Παπάς.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το πανηγύρι των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου στις 29-30 Ιουνίου. Η λειτουργία τελείται στο εκκλησάκι του Αγίου Παύλου, που βρίσκεται στην είσοδο του χωριού. Πρόκειται ουσιαστικά για λαξευμένο στα βραχώδη πετρώματα του χωριού, μακεδονικό τάφο, ο οποίος προκαλεί το δέος των επισκεπτών, καθώς, σύμφωνα με τη παράδοση, εκεί κατέφυγε ο Απόστολος Παύλος για να γλιτώσει από τους διώκτες του. Στο εσωτερικό του σχηματίζονται δωμάτια και υπόγειος διάδρομος, ο οποίος οδηγεί στο Αγίασμα. Στα δεξιά του Αγιάσματος υπάρχει μια σκοτεινή ορθογώνια αίθουσα, το μοναδικό σημείο όπου ο επισκέπτης μπορεί να σταθεί όρθιος. Σήμερα σώζονται ελάχιστα ίχνη των τοιχογραφιών στις γωνίες της αίθουσας. Στην αίθουσα υπάρχει μια μαρμάρινη κολώνα που έχει σχέση με την Αγία Τράπεζα του εξωκλησιού.