Η Αρναία, κτισμένη αμφιθεατρικά στα 600 μέτρα, στους βόρειους πρόποδες του πυκνόφυτου Χολομώντα, αποτελεί έναν ιδιαίτερο και πολλά υποσχόμενο για τους επισκέπτες παραδοσιακό οικισμό της Χαλκιδικής.
Εκεί θα συναντήσει κανείς την Δέσποινα Κατσιαμούρη και το οικογενειακό της φαρμακείο. Η Δέσποινα που είναι φαρμοκοποιός με εξειδικευση στην φυτοθεραπεία, μεγάλωσε στην Αρναία για να επιστρέψει αργότερα και να δημιουργήσει εκεί το δικό της εργαστήριο μεταποίησης βοτάνων και την εταιρεία φυτοθεραπευτικών προϊόντων ΡΙΖΕΣ. Αγαπά πολύ τα σιρόπια βοτάνων και έχει δημιουργήσει, μεταξύ άλλων, 2 κωδικούς εγκεκριμένους από τον ΕΟΦ.
Η πρώτη επαφή της με τη φυτοθεραπεία έγινε στην Πίζα. Tαξίδεψε στην Ιταλία για το πρώτο μεταπτυχιακό της πάνω στα φαρμακευτικά αρωματικά φυτά, για να εξιδικευτεί περισσότερο στο δεύτερο στην κλινική φυτοθεραπεία. Στα βάθη της Τοσκάνης, σε ένα υπέροχο μεσαιωνικό χωριό εργάστηκε σε ένα εργαστήριο κοσμητολογίας, όπου τα καλλυντικά παρασκευάζονταν με βότανα που συλλέγονταν από τους ίδιους τους ιδοκτήτες, οι οποίοι φρόντιζαν με αγάπη όλα τα στάδια της παραγωγής. Αυτή ήταν η πρώτη της έμπνευση.
Επιστρέφοντας στην Αρναία, με τα εναύσματα και τις γνώσεις της επιχείρησε να κάνει το ίδιο αρχικά στο φαρμακείο της. Ξεκίνησε να κάνει συλλογή από το βουνό, αποξήρανση και μεταποίηση, μαζί με μέλι και πρόπολη παραγωγών του χωριού, και τελικά δημιούργησε τα δικά της φυτικά σιρόπια. Το ενδιαφέρον του κόσμου αυξήθηκε, καθώς τα αποτελέσματα ήταν καλύτερα σε σχέση με τη χρήση αυτών του εμπορίου και η ζήτηση μεγάλη.
Τα φυτικά της σιρόπια περιέχουν έως και 13 διαφορετικά εκχυλίσματα βοτάνων, συνδυασμένα πάντα με πρόπολη και μέλι. Ο πρώτος εγκεκριμένος κωδικός κατευνάζει το ξηρό βήχα και τον ερεθισμένο λαιμό. Το δεύτερο σιρόπι καθαρίζει τους αεραγωγούς και ηρεμεί τον παραγωγικό βήχα, δηλαδή με φλέγματα, και ειδικά για όσους καπνίζουν. Το αξιοσημείωτο για τη Δέσποινα είναι ότι κράτησε ακριβώς την ίδια συνταγή και φιλοσοφία με την οποία παράγονταν αυτά τα σκευάσματα πριν γίνουν τόσο εμπορικά.
Η κουβέντα μας περί συστατικών μένει στην αρωματική μυρτιά (Μyrtus communis), που περιλαμβάνεται στο πρώτο σιρόπι. Η μυρτιά είναι ένας ψηλός θάμνος που φθάνει στα 3-5 μέτρα, με πολύ πλούσια διακλάδωση και πυκνό φύλλωμα. Λευκά άνθη την κοσμούν την άνοιξη. Aναφέρεται ως το ιερό φυτό της Αφροδίτης, καθώς ο μύθος την θέλει γυμνή όπως αναδύθηκε από τη θάλασσα, να κρύβεται πίσω από μια μυρτιά. Έτσι, και το φυτό συνδέθηκε στην ανθρώπινη συνείδηση ως σύμβολο νεότητας και ομορφιάς.
Στην παράδοση συνήθιζαν να στολίζουν με τα κλαδιά της γάμους και παρόμοιες χαρμόσυνες εκδηλώσεις. Χρησιμοποιούνται τα φύλλα και τα άνθη της, πλούσια σε αιθέριο έλαιο, τανίνες και φλαβονοειδή. Το χαρακτηριστικό μυρτέλαιο αναδύεται τρίβοντας τα φύλλα της και μας θυμίζει, ίσως, κάτι από πορτοκάλι. Αυτά τα αποξηραμένα φύλλα γίνονται αφέψημα, βάμμα και με απόσταξη αιθέριο έλαιο και ανθόνερο. Θεραπευτικά λειτουργεί για το αναπνευστικό, λόγω των αποχρεμπτικών και αντισηπτικών ιδιοτήτων του. Συνδυάζεται υπέροχα σε βοτανικό ρόφημα με τη μαλακτική μολόχα και την αρωματική γλυκόριζα που είναι επίσης αποχρεμπτική. Μπορούμε να προσθέσουμε, επίσης, χαμομήλι και φλαμούρι.
Ένα άλλο πολύτιμο συστατικό των σιροπιών της είναι ο φλώμος (Verbascum thapsus). Ένα διετές φυτό, που τον πρώτο χρόνο σχηματίζει μια βάση από φύλλα με πυκνό χνούδι και το δεύτερο έτος μια όρθια ταξιανθία με κίτρινα άνθη. Τον συναντάμε πολύ συχνά σε ανοιχτές εκτάσεις του βουνού και βοσκοτόπια και μάλιστα παραδοσιακά χρησιμοποιούνταν ως φυσικό χαρτί υγείας. Η Δέσποινα έχει ακούσει από κάποιον παλιότερο συγχωριανό και μία άλλη παραδοσιακή χρήση. Ειδικά παλιότερα, έπαιρναν τα σποριασμένα άνθη, προς το τελείωμα δηλαδή της ανθοφορίας, και τα διασκόρπιζαν στη θάλασσα με αποτέλεσμα να πιάνουν πιο πολλά ψαριά, προφανώς επειδή εμπεριέχει κάποια ουσία που τα ζαλίζει.
Ένα φυτό γνωστό από την αρχαιότητα. Ο Διοσκουρίδης πειραματίστηκε με τη ρίζα του, ο Πλίνιος με τα φύλλα, μέχρι να καταλήξουν στο ποιο είναι το πιο πολύτιμο μέρος του που έχει τα πιο σημαντικά δραστικά συστατικά. Εκείνες τις εποχές ο φλώμος ήταν αξιόπιστο γιατρικό για το άσθμα των αλόγων, πολύτιμοι συνεργάτες στην καθημερινότητα τους. Σήμερα, λοιπόν, σύμφωνα με τη φαρμακοποιία χρησιμοποιούμε κυρίως τα άνθη ως αφέψημα για προβλήματα του αναπνευστικού. Ο τροπισμός, δηλαδή η κατεύθυνση, του φυτού προσανατολίζεται ιδιαίτερα σε καταστάσεις φαρυγγίτιδας που συνοδεύονται από ξηρό βήχα και κρυολόγημα. Έχει μαλακτικές, αποχρεμπτικές και βλεννολυτικές ιδιότητες. Θα ταίριαζε σε αφέψημα με τα μαλακτικά φλαμούρι, μολόχα, ρίζα αλθαίας και το αντιβηχικό βότανο πράσιο ή μαρούβιο που λειτουργούν σε συνέργεια. Και τέλος, ως βελτιωτικό γεύσης θα προσθέταμε αρωματικό σαμπούκο, χαμομήλι, γλυκόριζα ή άνθη πορτοκαλιού.
Το αγαπημένο συστατικό, που είναι εκεί σε κάθε παρασκευή της Δέσποινας, είναι σίγουρα η πρόπολη. Την γνώρισε στην Ιταλία, καθώς παλιότερα οι μελισσοκόμοι δεν την αξιοποιούσαν ούτε υπήρχε παράδοση στην Αρναία για τη χρήση της. «Ξύνοντας» από την κυψέλη την πρόπολη παίρνουμε ένα ισχυρό αντιβιοτικό της φύσης με αντιμικροβιακές ιδιότητες. Όπως μαρτυρά και το όνομα της «προ πόλεως», έχει παρατηρηθεί ότι οι μέλισσες την χρησιμοποιούν για να οχυρώσουν την κυψέλη τους. Προσφέρει προστασία, λοιπόν, από το κρύο που είναι ο πρώτος εισβολέας, αλλά και άλλους ξένους οργανισμούς που μπορεί να εισέλθουν. Να τονίσουμε εδώ ότι, ακριβώς για αυτόν το λόγο, ο άνθρωπος πρέπει να αποσπά ποσότητες πρόπολης με μεγάλη σύνεση από κάθε κυψέλη.
Η πρόπολη είναι στην ουσία ένα ζωικό προϊόν με προέλευση από τη φύση. Οι μέλισσες μαζεύουν ρητινώδη ουσίες, κυρίως από μπουμπούκια, ενισχύουν το υλικό με κερί, γύρη και τα ένζυμα τους και την χρησιμοποιούν σαν βασικό απολυμαντικό παράγοντα για να στεγανοποιήσουν την κυψέλη, να τοποθετήσουν το μέλι, και στο μέρος που θα γεννήσει η βασίλισσα. Εμείς την χρησιμοποιούμε κυρίως σε μορφή βάμματος, επειδή τα δραστικά συστατικά της ρητίνης αυτού του σκληρού υλικού εκχυλίζονται καλύτερα με την αλκοόλη.
Με ιδιαίτερη γεύση, πλούσια σε φλαβονοειδή, αρωματικά οξέα και αιθέριο έλαιο, έχει σπουδαία εξωτερική αντιμικροβιακή δράση σε ανοιχτές πληγές και τραύματα, όπως επίσης επουλωτική και αναπλαστική ιδιότητα. Επιστημονικά τεκμηριωμένη πια, φημίζεται για την εσωτερική της χρήση που ενισχύει το ανοσοποιητικό και αναπνευστικό σύστημα, ειδικά στην πρόληψη και αντιμετώπιση του κρυολογήματος. Τέλος, έχει σημαντική αναισθητική ιδιότητα, χρήσιμη για έντονο τραύμα ή πονόδοντο. Ένας άλλος τρόπος χρήσης είναι οι γαργάρες για πονόλαιμο, φαρυγγίτιδες και λαρυγγίτισες.
