Ένα καρναβάλι στην «καρδιά» του χειμώνα, με ιστορία που χάνεται στα βάθη των αιώνων και διαφέρει από τα υπόλοιπα. Τα θρυλικά Ραγκουτσάρια της Καστοριάς επιστρέφουν δριμύτερα -μετά την περιπέτεια της πανδημίας- 6 με 8 Ιανουαρίου 2023, προσελκύοντας χιλιάδες επισκέπτες από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
Κέφι, χορός, άφθονο φαγητό και κρασί, συνθέτουν το «τρίπτυχο» του ξέφρενου γλεντιού που θα ζήσει για τρεις μέρες η Καστοριά, με χιλιάδες καρναβαλιστές να χορεύουν, να διασκεδάζουν και να ξεφαντώνουν -στους δρόμους και τις πλατείες της πόλης- μέχρι τελικής πτώσης.
Στις 6 και 7 Ιανουαρίου 2023, Παρασκευή (Θεοφάνια) και Σάββατο (Αγίου Ιωάννη Προδρόμου), τα μπουλούκια εκατοντάδων καρναβαλιστών θα κατακλύσουν τους δρόμους της Καστοριάς προσφέροντας ξεχωριστό χρώμα και πανηγυρική ατμόσφαιρα σε όλη την πόλη. Τέλος, την Κυριακή 8 Ιανουαρίου 2023 με την επίσημη παρέλαση των Ραγκουτσαριών (14:00) θα πέσει η αυλαία των εορταστικών εκδηλώσεων. Αφετηρία θα είναι ο αύλειος χώρος Δημαρχιακού Μεγάρου και μέσω της οδού Μητροπόλεως στην πλατεία Ομονοίας, με κατάληξη στην πλατεία «Αφών Εμμανουήλ» στην συνοικία Ντολτσό.
Ζητήσαμε από τον Ρωμύλο Μαντζούρα, ιστορικό και ξεναγό και έναν από τους λίγους ανθρώπους που γνωρίζουν τόσο καλά την Καστοριά, την ιστορία της και τις παραδόσεις της, να μας συστήσει τα φημισμένα Ραγκουτσάρια.
Ο ίδιος μιλάει με πάθος για τα καστοριανά καρναβάλια, ένα «έθιμο πανάρχαιο και για αυτό δυσερμήνευτο» όπως λέει, που ξεκινάει την ημέρα των Θεοφανίων με τους ήχους των χάλκινων να δονούν τον παγωμένο αέρα, την διασκέδαση να συνεχίζεται την επομένη του Άη Γιαννιού και το δρώμενο να κορυφώνεται στις 8 Ιανουαρίου, με τη μεγάλη παρέλαση, «Πατερίτσα» όπως την αποκαλούν οι ντόπιοι, στους δρόμους της πόλης.
«Έθιμο πανάρχαιο και για αυτό δυσερμήνευτο»
«Τις πρώτες μέρες κάθε χρόνου στην Καστοριά συντελείται κάτι μοναδικό. Ακόμα και οι ανυποψίαστοι διαπιστώνουν ότι στις 6 Ιανουαρίου κάτι αλλάζει στη γαλήνια ατμόσφαιρα. Στην αρχή ακούγεται σαν μακρινή υπόκωφη βοή· σιγά, σιγά όμως αποκτά ρυθμό και ένταση. Αν περπατάς πλάι στη λίμνη που μπορεί να είναι ακόμη και παγωμένη, τα υδρόβια πουλιά από το θόρυβο θα πετάξουν μακριά ενοχλημένα. Δεν είναι όμως θόρυβος, είναι ο ρυθμός των τυμπάνων και η μελώδια των χάλκινων πνευστών που κατακλύζει σαν αρχαίο κάλεσμα τον παγωμένο αέρα της πόλης. Αρχαίο κάλεσμα στην κυριολεξία, καθώς το έθιμο αυτό είναι πανάρχαιο και γι’ αυτό δυσερμήνευτο. Πολύ μελάνι έχει χυθεί, για τη προέλευσή του, αλλά ποτέ το μελάνι δεν θα φτάσει σε ποσότητα το κρασί που ρέει αυτές τις μέρες στη Καστοριά.
Σίγουρα οι ρίζες του φτάνουν βαθιά στη γη της Μακεδονίας, τόσο βαθιά που στους αιώνες του Βυζαντίου και των Οθωμανών αργότερα, με την Καστοριά να κοσμείται με λαμπρούς χριστιανικούς ναούς από τους ντόπιους «ευσεβέστατους άρχοντες», τα καρναβάλια δεν λησμονιούνται. Η επιθυμία για χορό, μεταμφιέσεις, και η σχεδόν ενστικτώδης συμμετοχή σε κάτι ανώτερα πατρογονικό, αποδεικνύονται δυνατότερα από την συμμόρφωση στα κελεύσματα της Εκκλησίας».
Από τους σαρμάδες, τα χάλκινα, το χορό και το τραγούδι, στην κορύφωση
«Έτσι λοιπόν στην Καστοριά την ημέρα του αγιασμού των υδάτων, στην συνήθως παγωμένη λίμνη, άντρες και γυναίκες κάθε ηλικίας, πολλοί από αυτούς δε συμμέτοχοι στη λιτανεία και τη λειτουργία των Θεοφανίων, ετοιμάζονται για αυτό που θα ακολουθήσει. Πρώτα θα πάρουν δυνάμεις με το κλασικό εορταστικό φαγητό της πόλης, σερβιρισμένο σε σπίτια και εστιατόρια, τους νόστιμους «σαρμάδες», τους ολονύχτια σιγοβρασμένους, ιδανικά σε πήλινο τσουκάλι λαχανοντολμάδες με λάχανο τουρσί. Μετά, μόνοι ή με παρέα, θα μασκαρευτούν και θα διασκεδάσουν ξέφρενα μαζί με χιλιάδες άλλους μασκαράδες, σε μια απόδειξη ότι η Φύση είτε Απολλώνια είτε Διονυσιακή δεν συγκρούεται αλλά αναμειγνύεται γόνιμα. Την επομένη μέρα δεν υπάρχει καιρός για ξεκούραση. Είναι η ημέρα του Αϊ Γιαννιού όπου οι παρέες ξαναζωντανεύουν και κατακλύζουν το κέντρο της πόλης από νωρίς το απόγευμα. Οι δρόμοι της άλλοτε υπερβολικά ήσυχης οδού Μητροπόλεως, μετατρέπονται σε χώρο ανοιχτής διασκέδασης. Η τρίτη μέρα σηματοδοτεί και τη κορύφωση της μέθεξης που τη μέρα εκείνη της «πατερίτσας», πραγματοποιείται η παρέλαση των καρναβαλιστών που συμμετέχουν σε θεματικές ομάδες, σατυρικές ή μη, διασκεδάζοντας τους θεατές και όταν πρέπει λοιδορώντας τους. Στο τέλος, αργά το μεσημέρι όλες οι παρέες, ανακατεμένες σε κυκλικούς χορούς θα τελειώσουν το ξεφάντωμα στην καρδιά της παλιάς γειτονιάς του Ντολτσού, στην πλατεία με τα παμπάλαια αρχοντικά, μάρτυρες αναρίθμητων τέτοιων γλεντιών».
«Ανάγκη πάρα ένα έθιμο»
«Ένα καρναβάλι στην καρδιά του χειμώνα, που όμως το κέφι και η ζωντάνια του δεν πτοούνται από τις χαμηλές θερμοκρασίες, για τις οποίες το φάρμακο είναι ο χορός και το ντόπιο κόκκινο κρασί. Και επειδή είναι περισσότερο μια ανάγκη πάρα ένα έθιμο, έχει ξεφύγει μεγαλοπρεπώς από το να είναι ένα ακόμα αναβιωμένο παραδοσιακό δρώμενο, αλλά έχει τη ζωντάνια και την εφευρετικότητα κάθε γενιάς που το αγκάλιασε και το υποστήριξε σαν μέρος της ζωής της.
Δύσκολα σε άλλο καρναβάλι εκτός της Καστοριάς να ακούσεις μπάντες με παραδοσιακά όργανα να παιανίζουν όχι μόνο τους παραδοσιακούς σκοπούς αλλά και λαϊκά σουξέ της δεκαετίας του 80, ή να διασκευάζουν επιτόπου Αμερικανικό «heavy metal». Ακόμα και οι μεταμφιέσεις, ξέφυγαν από τους «ντουλαμάδες» των μακεδονομάχων τα «αντεριά» και τα φέσια των προγόνων. Εξελίχτηκαν σε φανταχτερά κοστούμια φερμένα από τις μεγάλες πόλεις του εξωτερικού που ταξίδευαν οι Καστοριανοί γουναράδες, αλλά διαμορφώθηκαν και σύμφωνα με τη σατυρική διάθεση και το χιούμορ κάθε εποχής.
Σίγουρα όμως ακόμα και τώρα, που οι περισσότερες παρέες μεταμφιεσμένων με τις ορχήστρες τους ανεβοκατεβαίνουν μέσα σε ένα πολύχρωμο πανδαιμόνιο τη Μητροπόλεως στο «Τσαρσί», τη στενή μεσαιωνική οδό της παλιάς εβραϊκής αγοράς της πόλης, υπάρχουν ακόμα παρέες, η αλλιώς «μπουλούκια» που θα γεμίσουν μουσική και φωνές τους δρόμους των παλιών και νέων γειτονιών. Εκεί, επισκέπτονται σπίτια φιλών και συγγενών, προκαλώντας αναστάτωση με μουσική, πειράγματα και λαμβάνοντας κεράσματα. Ξορκίζουν το κακό; Γνωστοποιούν τον ερχομό της άνοιξης; Ή απλώς θέλουν να περάσουν καλά; Μάλλον όλα».
«Εγγυημένη διασκέδαση»
«Πέρα όμως από τις παλιές παρέες των ντόπιων και των φιλοξενούμενών τους, η διασκέδαση είναι εγγυημένη σε όποιον μεμονωμένα συμμετέχει, ιδιαίτερα αν είναι μεταμφιεσμένος και καλοδιάθετος, άλλωστε τις μέρες αυτές, πλήθος καταστημάτων εστίασης και δραστήριοι σύλλογοι σε όλη την πόλη, προσφέρουν κρασί και εδέσματα μετά μουσικής σε όλους. Παρότι τα τελευταία χρόνια πολλές παρέες αγοριών και κοριτσιών δεν σταματούν το γλέντι σε δρόμους και πλατείες μέχρι πολύ αργά το βραδύ, πολλοί άλλοι συνεχίζουν τη διασκέδαση σε μπαρ και κέντρα με μουσική για όλα τα γούστα, από τους ξεσηκωτικούς παραδοσιακούς καστοριανούς καρσιλαμάδες μέχρι τράπ.
Ένα αυθόρμητο, και γι’ αυτό αυθεντικό και γοητευτικά εξελίξιμο καρναβάλι είναι αυτό της Καστοριάς, που μας περιμένει με τη συμμετοχή μας να γίνουμε μέρος μιας πανάρχαιας απέθαντης τοπικής αλλά και τόσο πανανθρώπινης ανάγκης, που καταφέρνει να μας ενθουσιάζει ακόμα με την αμεσότητα και την αειθαλή νεανικότητά της».
Πάθος για την Καστοριά
Ο Ρωμύλος Μαντζούρας γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Καστοριά σε οικογένεια γουναράδων. Σπούδασε στο ΤΕΙ Εμπορίας και Διαφήμισης Θεσσαλονίκης, στο Τμήμα Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου και στην κρατική σχολή Ξεναγών. Είναι μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, καθώς και της επιστημονικής ομάδας έργου ένταξης της Καστοριάς στα 7 επαπειλούμενα μνημεία της Europa Nostra για το 2014. Επίσης είναι συγγραφέας του λευκώματος «Καστοριά. Τόπος, Φύση, Ιστορία (εκδόσεις Μίλητος), καθώς και διάφορων άρθρων σχετικών με την ιστορία της πόλης και τη τουριστική της προβολή. Ζει και εργάζεται στη Θεσσαλονίκη.
Πληροφορίες
• www.kastoria.gov.gr/
• Γραφείο Τουρισμού δήμου Καστοριάς – Tηλ. : 2467028999, 2467026777
