Μέσα σε κλίμα συγκίνησης, οι κάτοικοι και οι τοπικοί φορείς της ανατολικής Μακεδονίας απέτισαν φόρο τιμής στους Εβραίους της Καβάλας και της Δράμας,
που βρήκαν τραγικό θάνατο στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Τρεμπλίνκα και του Άουσβιτς. Οι μνήμες όλων γύρισαν ογδόντα χρόνια πίσω, όταν τα βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής στις δυο πόλεις συγκέντρωσαν βίαια τους εβραϊκούς πληθυσμούς κατά απαίτηση των Ναζί συμμάχων τους και αφού πρώτα τους υπέβαλαν σε βασανιστήρια, αναγκάζοντάς τους να διαμείνουν μέσα σε καπναποθήκη της εποχής υπό άθλιες συνθήκες, στη συνέχεια τους οδήγησαν, μ’ ένα μακρύ σιδηροδρομικό ταξίδι, στα στρατόπεδα εξόντωσής τους.
Στο εβραϊκό νεκροταφείο της Καβάλας, ο πόνος για τα 80 χρόνια του αφανισμού των 386 οικογενειών στην Τρεμπλίνκα, συνάντησε τον πόνο των 57 οικογενειών στα Τέμπη, αναφωνώντας όλοι οι παραβρισκόμενοι «ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ». Στη δημοτικό ωδείο της ακριτικής πόλης της Δράμας, οι απόγονοι μιας από τις σημαντικότερες εβραϊκές οικογένειες ταξίδεψαν από την Καλιφόρνια των ΗΠΑ στην Ελλάδα αναζητώντας ξανά τις οικογενειακές ρίζες. Και στις δυο πόλεις, τα μαρμάρινα μνημεία που έχουν ανεγερθεί στη μνήμη των συνολικά 2076 Εβραίων πολιτών (1484 από την Καβάλα και 592 από τη Δράμα- περίπου 4500 σε όλη την περιφέρεια ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης), συγκέντρωσαν πλήθος κόσμου, που κατέθεσε στεφάνια, με την ελπίδα η ανθρωπότητα να μην ζήσει ένα νέο Ολοκαύτωμα.
Στην πόλη της Καβάλας, οι εξαήμερες εκδηλώσεις μνήμης και τιμής, που οργάνωσε ο δήμος με την Περιφέρεια ΑΜΘ, το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο και το Europe Direct Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, ολοκληρωθήκαν το μεσημέρι της Κυριακής, με μια συμβολική πορεία στο κέντρο της πόλης, παρουσία του πρέσβη του Ισραήλ στην Ελλάδα Νόαμ Κατς, εκπροσώπους φορέων και απογόνους Εβραίων της Καβάλας που ζουν στο εξωτερικό.
Ε. Κοπόβκα: «Η μνήμη είναι ο τρόπος διαμόρφωσης του μέλλοντος»
Στο εμβληματικό κτίριο της Μεγάλης Λέσχης, όλη την εβδομάδα φιλοξενήθηκαν δύο εκθέσεις φωτογραφιών, με θέμα: «Χώροι μνήμης, τόποι μαρτυρίου» του υποψήφιου διδάκτορα Αρχιτεκτονικής του ΔΠΘ Νίκου Κοσμίδη και «Ιστορία, Μνήμη, Ολοκαύτωμα» του Χαράλαμπου Αϊτσίδη.
Στα εγκαίνια των δυο εκθέσεων, μεταξύ άλλων, παραβρέθηκε ο διευθυντής και ο επιστημονικός σύμβουλος του Μουσείου της Τρεμπλίνκα Δρ. Έντουαρτ Κοπόβκα και κ. Μαλιζέφσκι αντίστοιχα, οι οποίοι μετέφεραν στο ακροατήριο τα όσα συνέβησαν στην κατεχόμενη Πολωνία πριν από 80 χρόνια, το ιστορικό κατασκευής του στρατοπέδου της Τρεμπλίνκα, που «δεν ήταν στρατόπεδο συγκέντρωσης, αλλά στρατόπεδο άμεσης εξολόθρευσης όλων όσοι μεταφέρονταν σ’ αυτό».
Περιέγραψαν τη διαδρομή θανάτου των εκατοντάδων χιλιάδων Εβραίων από τη χώρα του και την υπόλοιπη Ευρώπη, κάνοντας ιδιαίτερη αναφορά στο τελευταίο ταξίδι των Εβραίων από την περιοχή της Αν. Μακεδονίας και Θράκης. Τόνισαν, δε, ότι η μνήμη των θυμάτων μας καλεί σε πράξεις αντίστασης της σύγχρονης κρίσης, «διότι η μνήμη δεν είναι μόνον η μνημόνευση και η διατήρηση πληροφοριών, αλλά ο τρόπος διαμόρφωσης του μέλλοντος για την Ειρήνη, ο σεβασμός στην ετερότητα και την αξία της ανθρώπινης ζωής».
Πορεία μνήμης στο κέντρο της Καβάλας
Στο πλαίσιο των παραπάνω εκδηλώσεων υπογράφηκε στην Καβάλα από τους δημάρχους εννέα δήμων της Περιφέρειας ΑΜΘ, το καταστατικό της δημιουργίας Δικτύου Πόλεων κατά του Αντισημιτισμού και της Διασποράς φυλετικού μίσους.
Οι εκδηλώσεις μνήμης και τιμής ολοκληρωθήκαν στην Καβάλα το μεσημέρι της Κυριακής, με μια σεμνή μουσική εκδήλωση στο μοναδικό σωζόμενο κτίσμα της εβραϊκής κοινότητας του παλιού δημοτικού σχολείου όπου σήμερα στεγάζεται το Λύκειο Ελληνίδων Καβάλας. Στη συνέχεια ξεκίνησε από εκεί μια πορεία μνήμης που κατέληξε στο σύγχρονο μνημείο για την εξόντωση των Εβραίων της Καβάλας, ακριβώς στο σημείο όπου βρίσκονταν οι παλιές καπναποθήκες, εκεί μέσα όπου και τους συγκέντρωσαν.
Τιμώντας την προσφορά μιας σημαντικής οικογένειας
Η πόλη της Δράμας υποδέχθηκε το απόγευμα του Σαββάτου στο δημοτικό ωδείο, τους απογόνους μιας οικογένειας Δραμινών Εβραίων, διακεκριμένους επιστήμονες από την Καλιφόρνια των ΗΠΑ, οι οποίοι επιστρέψαν με συγκίνηση στη γενέτειρα των γονέων τους, αποκλειστικά για τους εορτασμούς μνήμης της 4ης Μαρτίου 1943, ημέρα κατά την οποία τα βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής συγκέντρωσαν όλες τις οικογένειές των Δραμινών Εβραίων και τους οδήγησαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Τρεμπλίνκα και του Άουσβιτς.
Πρόκειται για τα εγγόνια του Αιμίλιου και της Ελβίρας Κακκή, η παρουσία των οποίων στην πολιτιστική, κοινωνική και οικονομική ζωή της πόλης τις δεκαετίες του 1920 και του 1930, υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική. Η οικογένεια Κακκή έφερε στην πόλη της Δράμας τον ηλεκτρισμό, το ραδιόφωνο βραχέων κυμάτων, τη δημιουργία ενός σπουδαίου θεάτρου και μαζί τη δημιουργία μιας σημαντικής πολιτιστικής παράδοσης. Και οι δύο αγαπούσαν το θέατρο. Αγαπούσαν τη μουσική, ήταν ιδρυτές και θερμοί υποστηρικτές του ωδείου της πόλης.
Ο Αιμίλιος και η Ελβίρα Κακκή εγκατέλειψαν τη Δράμα, λόγω του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, πηγαίνοντας αρχικά στη Θεσσαλονίκη, όπου εκεί άφησε την τελευταία του πνοή ο Αιμίλιος, και στη συνέχεια να γίνουν πρόσφυγες στην ίδια τους τη χώρα. Η Ελβίρα Κακκή με τα τέσσερα παιδιά της, τον Τζακ, την Κάρμεν, τον Άμπερτ και τον Φρεντ, είχαν ενεργή συμμετοχή στην αντίσταση κατά των κατακτητών μέσα από το ΕΑΜ και την ΕΠΟΝ, ενώ κατάφεραν να σωθούν από το Ολοκαύτωμα. Δυστυχώς, τα υπόλοιπα 22 μέλη της οικογένειάς τους δεν τα κατάφεραν.
Μετά το τέλος του πολέμου, η Ελβίρα Κακκή με τα παιδιά της έφυγαν για τις ΗΠΑ. Μάλιστα, ο Φρεντ Κακκής, γιος του Αιμίλιου και της Ελβίρας, έχει συγγράψει και βιβλίο για την οικογένειά του με τίτλο «Η κληρονομιά του θάρρους», όπου περιγράφονται οι περιπέτειες και η επιβίωση της μητέρας του και των αδερφών του που αρνήθηκαν να υποκύψουν στους Γερμανούς κατακτητές.
Τους παρευρισκόμενους καλωσόρισε η Δήμητρα Χατζηδημητρίου, πρόεδρος του συλλόγου «Φίλοι Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας, Πολιτιστικών και Φυσικών Μνημείων πόλης και περιοχής Δράμας», ενώ ακολούθησε χαιρετισμός από τον δήμαρχο Δράμας Χριστόδουλο Μαμσάκο.
Ε. Κακκής: «Η εποχή στη Δράμα δεν ξεχάστηκε ποτέ»
Μιλώντας εκ μέρους όλων των μελών της οικογένειας Κακκή, ο εγγονός του Αιμίλιου, Εμίλ, δεν έκρυψε τη συγκίνησή του, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Βρίσκομαι εδώ για να τιμήσω τον παππού Αιμίλιο και τη γιαγιά Ελβίρα, που έζησαν για πολλά χρόνια στη Δράμα, στηρίζοντας τις επιστήμες και τις τέχνες στην τοπική κοινότητα». Ιδιαίτερη αναφορά έκανε στο σπίτι της οικογένειας στη Δράμα, το οποίο, όπως είπε, «ήταν πάντα στο μυαλό μας». Μάλιστα, ο Εμίλ Κακκής εξήγησε πως στο σπίτι του θείου του Τζακ, στην Καλιφόρνια, υπήρχε ένας πίνακας με το πατρικό σπίτι της οικογένειας και γι’ αυτό, η εποχή στη Δράμα δεν ξεχάστηκε ποτέ.
Επίσης, στάθηκε στη συνεισφορά των προγόνων του στη Δράμα, στην τεχνολογία, την επιστήμη, τη μουσική και τον πολιτισμό, τονίζοντας πως οι ίδιοι, οι απόγονοι του Αιμίλιου και της Ελβίρας Κακκή, συνεχίζουν να υπηρετούν και να υποστηρίζουν τις ίδιες αρχές με τους προγόνους τους. Ο Εμίλ Κακκής χαρακτηριστικά ανέφερε μια φράση που του είχε πει η γιαγιά του, Ελβίρα, το 1982: «Είναι καθήκον μας να κάνουμε καλό στους άλλους ανθρώπους στον κόσμο με όποιον τρόπο μπορούμε». Αυτό, λοιπόν, πρόσθεσε ο κ. Κακκής, έκανε η ίδια και ο παππούς του Αιμίλιος τα χρόνια πριν από τον πόλεμο στη Δράμα.
Tο πρωί της Κυριακής, επίκεντρο των εκδηλώσεων τιμής και μνήμης ήταν το πάρκο της Αγίας Βαρβάρας. Ο Σοφολογιότατος ραβίνος Θεσσαλονίκης Άαρον Ίσραελ διάβασε επιμνημόσυνη δέηση στο μνημείο των Δραμινών Εβραίων, ενώ ακολούθησε η απόδοση εβραϊκής προσευχής από τη σοπράνο Μαριάντζελα Χατζησταματίου. Στη συνέχεια της εκδήλωσης πραγματοποιήθηκε κατάθεση στεφάνων από τους πολίτες και τους εκπροσώπους των τοπικών φορέων και λίγο αργότερα πραγματοποιήθηκε ομιλία από τον Γεώργιο Αντωνίου, επίκουρο καθηγητή της Έδρας Εβραϊκών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ με θέμα: «Το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα. Από την ιστορία στη μνήμη».
Ι. Κοέν: «Ο κόσμος εδώ δεν έχει μισαλλοδοξία»
Από τις πιο συγκινητικές στιγμές της σεμνής τελετής ήταν η παρουσία σε αυτήν του τελευταίου Δραμινού Εβραίου Ιάκωβου Κοέν, ο οποίος πλέον ζει μεταξύ Θεσσαλονίκης και Δράμας. Ο κ. Κοέν, μιλώντας στα τοπικά ΜΜΕ, έκανε λόγο για μια συγκινητική εκδήλωση, και συμπλήρωσε: «Είμαι ο τελευταίος Εβραίος της Δράμας, αλλά εδώ και κάποια χρόνια, επειδή χήρεψα και είμαι μονάχος, πάω κοντά στον γιο μου, στη Θεσσαλονίκη. Να έχω και μια παρέα. Βλέπω ότι ήρθε πολύς κόσμος. Αυτό δείχνει ότι ο κόσμος εδώ πέρα δεν έχει μισαλλοδοξία. Εγώ μεγάλωσα στη Δράμα, από ηλικία μέχρι 6-7 χρονών μέχρι τώρα. Είχα την επιχείρηση του θείου μου. Έχει καλό κόσμο η Δράμα. Με αγαπούσαν πάρα πολύ. Τα λέω και συγκινούμαι, γιατί άμα ζεις σε μια πόλη τόσα πολλά χρόνια και αγαπάς και σε αγαπούν, είναι δύσκολο να απαγκιστρωθείς από εδώ».
Τέλος, σε δηλώσεις του ο πρόεδρος του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδας Δαυίδ Σαλτιέλ που παραβρέθηκε στις εκδηλώσεις τόνισε μεταξύ άλλων: «Είμαι πολύ συγκινημένος γι’ αυτή τη σεμνή τελετή που μνημονεύσαμε τους Εβραίους από τη Δράμα και από τη βόρεια Ελλάδα που χάθηκαν. Θυμάμαι πριν από 24 χρόνια, ήμουν ομιλητής ξανά εδώ με τα εγκαίνια του μνημείου. Μου κάνει πραγματικά ευχάριστη εντύπωση ότι το μνημείο είναι χωρίς το παραμικρό ψεγάδι, όπως ήταν τότε, πριν από 24 χρόνια. Δυστυχώς άλλα μνημεία αμαυρώνονται, χαλάνε, αλλά εδώ βλέπω ότι το μνημείο, το αγάπησε η πόλη και είναι ακριβώς όπως έγινε πριν 24 χρόνια. Είναι μια ημέρα σεβασμού προς τους Δραμινούς Εβραίους που χάθηκαν άδικα, όπως και τα 6 εκατομμύρια Εβραίων που χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα».
