Τίποτα δεν δείχνει ικανό να σβήσει τη γλυκιά, νοσταλγική ανάμνηση του Τραμ Θεσσαλονίκης, το οποίο υπηρετούσε επί δεκαετίες τους κατοίκους της συμπρωτεύουσας.
Σήμερα, άπαντες στη Θεσσαλονίκη μετρούν αντίστροφα για τα εγκαίνια λειτουργίας του Μετρό το οποίο θα αλλάξει πλήρως τον συγκοινωνιακό χάρτη της πόλης, λύνοντας σε μεγάλο βαθμό το κυκλοφοριακό πρόβλημα της πόλης.
Πρόκειται για ένα έργο που, ως γνωστόν, αποτελούσε πάγιο αίτημα πολλών δεκαετιών για τους κατοίκους της συμπρωτεύουσας, οι οποίοι έβλεπαν την πόλη τους να υπολείπεται σε συγκοινωνιακό επίπεδο, έναντι της Αθήνας.
Υπήρχε, ωστόσο, μία μεγάλη περίοδος κατά την οποία το συγκοινωνιακό χάσμα μεταξύ Αθήνας και Θεσσαλονίκης δεν ήταν τόσο χαώδες.
Και αυτό οφείλετο στην ύπαρξη ενός Μέσου Μαζικής Μεταφοράς το οποίο προσέφερε, για 64 χρόνια πολύτιμη εξυπηρέτηση στους κατοίκους της «νύφης του Θερμαϊκού». Και αυτό δεν είναι άλλο από το τραμ της Θεσσαλονίκης.
Στην αρχή το έσερναν άλογα, εν συνεχεία έγινε ηλεκτροκίνητο και λίγο πριν εξαφανιστεί από τον χάρτη της Θεσσαλονίκης αντικαταστάθηκε από τα λεωφορεία του ΟΑΣΘ, εν μέσω έντοντων αποδοκιμασιών από τους κατοίκους οι οποίοι το είχαν, πραγματικά, λατρέψει.
Το ιππήλατο Τραμ
Την πρωτοβουλία για την κατασκευή και λειτουργία του ιππήλατου τραμ είχε ένας δραστήριος κτηματίας, ο Αχμέτ Χαμντί Μπέης. Όταν ο τελευταίος εκλέχθηκε δήμαρχος, συνέβαλε καθοριστικά στην ανάπτυξη του οδικού δικτύου της πόλης, ενώ ήταν αυτός πίσω από τη λειτουργία του ιππήλατου Τραμ (8 Μαΐου του 1893).
Η κύρια γραμμή ήταν 5,5 χλμ. (Εξοχών-Πλατεία Ολύμπου) και υπήρχαν άλλες δύο διακλαδώσεις (η μία Λιμήν-Παλαιός Σιδηροδρομικός Σταθμός) γύρω στα 4,5 χλμ.
Τα πρώτα οχήματα εισήχθησαν από το Βέλγιο, ενώ τα πρώτα άλογα ήταν ρωσικά και ουγγρικά, ενώ σταβλίζονταν απέναντι από τον Λευκό Πύργο.
Το Τραμ γνωρίζει τεράστια δημοφιλία στους κατοίκους της πόλης, οι οποίοι το αντιμετωπίζουν ως… κάτι εξωπραγματικό, ενώ το χρησιμοποιούσαν όλες οι κοινωνικές ομάδες, από τους εύπορους κατοίκους, μέχρι και τους φτωχότερους.
Όσοι επέβαιναν το θεωρούσαν ιδιαίτερα ασφαλές. Όχι όμως και οι περαστικοί οι οποίοι δεν είχαν συνηθίσει να μοιράζονται τον δρόμο με τα βαγόνια, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα να σημειώνονται συχνά ατυχήματα.
Το 1895 η γραμμή θα φτάσει μέχρι το Ντεπώ (Βασιλίσσης Όλγας 231, Νέστορος Τυπά και Μερκουρίου, Στάση ΟΑΣΘ Γέφυρα), όπου και θα μεταφερθούν οι εγκαταστάσεις, η αποθήκη των οχημάτων, οι στάβλοι και τα γραφεία της εταιρείας. Ο σχεδιασμός τους αποδίδεται στον αρχιτέκτονα Πιέτρο Αρριγκόνι (ιταλικά: Pietro Arrigoni).
Οι βασικές γραμμές των ιππηλατών Τραμ αφορούσαν τις διαδρομές 1.Αποθήκη – Λευκός Πύργος – Νίκης – Τελωνείον (Πλατεία Ελευθερίας) και 2. Σιδηροδρομικός Σταθμός Ανατολικών Σιδηροδρόμων ή Μπεχτσινάρι – Εγνατία – Λευκός Πύργος – Αποθήκη. Υπήρχε, ακόμα, η γραμμή σύνδεσης Εγνατίας με Νίκης και η γραμμή Τελωνείου με 26ης Οκτωβρίου.
Από τα άλογα στον ηλεκτρισμό
Με τη διάδοση του ηλεκτρισμού στα τέλη του 20ου αιώνα, η οθωμανική κυβέρνηση της πόλης εισάγει το Τραμ στην ηλεκτρική εποχή του, με αφετηρία τον Ιούνιο του 1908. Πρόκειται για 55 οχήματα αμερικανικής και βελγικής κατασκευής που εκτελούν τα βασικά δρομολόγια από το Ντεπώ μέχρι το τελωνείο και από τον Λευκό Πύργο μέχρι το Μπεχτσινάρ.
Το 1912 το δίκτυο του Τραμ μεγαλώνει φτάνοντας τα 13,5 χιλιομέτρα, με 64 βαγόνια και 600 υπαλλήλους. Επίσης, προστίθενταικαι άλλες στάσεις, όπως Σιντριβάνι, Εγνατία, Βαρδάρης, παραλία, πλατεία Ελευθερίας.
Όταν οι Γάλλοι και Άγγλοι αποβιβάζονται στην πόλη (1915), τοΤραμ γνωρίζει σημαντικές αλλαγές. Οι γραμμές του στην παραλία ξηλώνονται και γρήγορα αντικαθίστανται από γραμμές τρένου, προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες των Συμμάχων.
Οι κοσμογονικές αλλαγές στο τροχιοδρομικό δίκτυο της πόλης συνεχίζονται και τα επόμενα χρόνια, με το συνολικό μήκος να φτάνει τα 25 χλμ. και τα οχήμα να ανέρχονται σε 102.
Το Τραμ της Θεσσαλονίκης μπαίνει στην τελευταία φάση της ζωής του με την κυκλοφορία του πρώτου ταξί (1924) και τη λειτουργία της πρώτης λεωφορειακής γραμμής (1928).
Το 1957 το Τραμ καταργείται και ξηλώνεται με απόφαση του τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή και προκρίνεται η μονοπωλιακή διαχείριση των συγκοινωνιών από τα λεωφορεία του ΟΑΣΘ.
Το Τραμ ξεριζώνεται από τους δρόμους της Θεσσαλονίκης, όχι, όμως, και από τη συλλογική συνείδηση των κατοίκων της. Το τροχιοδρομικό δίκτυο της πόλης συνεχίζει να αποτελεί μία γλυκιά ανάμνηση, την οποία δεν είναι ικανή να σβήσει ούτε το επερχόμενο, υπερσύγχρονο Μετρό.
