Τα ιδιαίτερα εντυπωσιακά έθιμα του Πάσχα ανα την Ελλάδα

Το Πάσχα αποτελεί τη μεγαλύτερη γιορτή του Χριστιανισμού, η οποία μάλιστα είναι κινητή, επειδή εορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο που ακολουθεί την εαρινή ισημερία της 21ης Μαρτίου.

Στο αφιέρωμα αυτό, θα παρουσιάσουμε τα σημαντικότερα έθιμα που λαμβάνουν χώρα σε συγκεκριμένες περιοχές της Ελλάδας.

Το βάψιμο των αυγών τη Μ. Πέμπτη, η περιφορά του Επιταφίου τη Μ. Παρασκευή, το τσούγκρισμα αυγών το Μ. Σάββατο, η μαγειρίτσα την ίδια ημέρα και το σούβλισμα του αρνιού το Πάσχα, αποτελούν λίγο πολύ κοινή συνήθεια.

Ας δούμε τα σημαντικότερα έθιμα της χώρας μας που γιορτάζονται μοναδικά και διαφοροποιούνται από τις υπόλοιπες περιοχές.

Στην Θράκη, ένα από τα έθιμα είναι και το «κάψιμο του Ιούδα». Οι νεότεροι συνήθως, αφού φτιάξουν το ομοίωμα του Ιούδα, το περιφέρουν από σπίτι σε σπίτι και ζητούν κλαδιά. Την Μεγάλη Παρασκευή μετά την περιφορά του Επιταφίου, θα βάλουν φωτιά στα κλαδιά αυτά και θα «κάψουν» τον Ιούδα. Συνηθίζεται μέρος της στάχτης αυτής, να το ρίχνουν στα μνήματα.

Παράλληλα, στη Θράκη και τη Μακεδονία νέες γυναίκες φορώντας την παραδοσιακή ενδυμασία που ονομάζεται Λαζαρινή, πάνε στα γύρω χωριά τραγουδώντας παραδοσιακά τραγούδια του Πάσχα.

Σημαντικό έθιμο στην Αράχωβα, είναι η περιφορά της εικόνας του Αγίου Γεωργίου. Ανήμερα του Πάσχα, ντόπιοι ντυμένοι με παραδοσιακές στολές, περιφέρουν την εικόνα του Άγιου, ενώ την επόμενοι ημέρα πραγματοποιείται ο αγώνας των γερόντων.

Πίσω τους ακολουθούν χορευτικά συγκροτήματα που τους συνοδεύουν, ενώ ακολουθούν και άλλες δοκιμασίες και αγωνίσματα που ονομάζονται «κλέφτικα», όπως το σήκωμα της πέτρας.

Στο νησί της Πάτμου, υπάρχει χρόνια τώρα το έθιμο του «νιπτήρα», μια αναπαράσταση του Νιπτήρα που τέλεσε ο Ιησούς στους μαθητές του μετά το Μυστικό Δείπνο.

Γίνεται κάθε Μεγάλη Πέμπτη μεσημέρι, στη πλατεία Ξάνθου, μπροστά στο δημαρχείο όπου έχει στηθεί από νωρίς το σκηνικό. Τους ρόλους των 12 Αποστόλων υποδύονται μοναχοί ή κληρικοί και το ρόλο του Χριστού ο ηγούμενος της Μονής Θεολόγου, ενώ το ρόλο του Ευαγγελιστή ένας κληρικός.

Η αναπαράσταση γίνεται μέσα σε αυστηρά μοναστηριακό κλίμα με τον Απόστολο Πέτρο και τον Ιούδα ως «πρωταγωνιστές» μέχρι την ώρα που ο ηγούμενος θα ραντίσει συμβολικά τα πόδια των μοναχών με νερό. Η πομπή ξεκινάει και επιστρέφει στο Μοναστήρι.

Στην Πάτμο την Κυριακή του Πάσχα στο Μοναστήρι της Πάτμου γίνεται η 2η Ανάσταση κατά την οποία το Αναστάσιμο Ευαγγέλιο διαβάζεται σε επτά γλώσσες και από τον ηγούμενο μοιράζονται κόκκινα αυγά στους πιστούς.

Στην Ύδρα, έχουν ένα ξεχωριστό έθιμο την Μεγάλη Παρασκευή. Εκεί στην συνοικία Καμίνι, ο Επιτάφιος μπαίνει στην θάλασσα και διαβάζεται η ακολουθία του. Στη συνέχεια οι Επιτάφιοι τεσσάρων ενοριών συναντώνται στο κεντρικό λιμάνι, δίνοντας ένα ιδιαίτερο χρώμα. Την ώρα της Ανάστασης τα πολλά βαρελότα φωτίζουν την νύχτα.

Το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής, πλήθος πιστών συμμετέχει στην περιφορά του Εσταυρωμένου που διασχίζει όλη την πόλη της Ζακύνθου.

Στις 2 μ. μ. στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου του Μώλου εκτός από τον Εσταυρωμένο λιτανεύεται και η εικόνα της «Mater Dolorosa», δηλαδή της Παναγίας του Πάθους.

Η λιτανεία διασχίζει σχεδόν όλη την πόλη και επιστρέφει στην πλατεία Σολωμού, όπου, πάνω σε βάθρο, ο Μητροπολίτης ευλογεί τον κλήρο και το λαό με τον Εσταυρωμένο. Η λιτανεία καταλήγει στον ίδιο ναό, όπου γίνεται η εναπόθεση του Χριστού στον Επιτάφιο.

Στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων, η περιφορά του Επιταφίου, σύμφωνα με παμπάλαιο τοπικό έθιμο, γίνεται τις πρώτες πρωινές ώρες του Μεγάλου Σαββάτου, ενώ με την ανατολή του ηλίου, ο Δεσπότης σηκώνει την Ανάσταση.

Με το πρώτο χτύπημα της καμπάνας, ο Δεσπότης αφήνει ελεύθερα άσπρα περιστέρια ενώ από το καμπαναριό πετάνε στο δρόμο πήλινες στάμνες, όπως και όλοι οι κάτοικοι του νησιού από τα παράθυρά τους

Στην Χίο, υπάρχει το γνωστό σε όλους πια έθιμο, του «ρουκετοπόλεμου». Αυτό είναι ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του από την εποχή της Τουρκοκρατίας.

Οι κάτοικοι των ενοριών του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας της Ερειθιανής, δύο εκκλησιών που βρίσκονται αντικριστά, έφτιαχναν παλιά, αυτοσχέδια κανονάκια, που με τα χρόνια εξελίχθηκαν σε αυτοσχέδιες ρουκέτες.

Στην Ρόδο, τα παιδιά το Μεγάλο Σάββατο γυρνούν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούν τον «Λάζαρο». Το αντίτιμο είναι χρήματα ή αυγά, τα οποία και συγκεντρώνουν για να τα δώσουν αργότερα στους ιερείς.

Ένα άλλο έθιμο της ημέρας είναι και τα λεγόμενα «Λαζαράκια». Αυτά, είναι πασχαλινά κουλούρια που φτιάχνουν οι νοικοκυρές του νησιού σε στριφτό σχήμα. Τα «Λαζαράκια» συμβολίζουν το σώμα του Λαζάρου που ήταν τυλιγμένο σε σάβανο.

Το βράδυ της Ανάστασης, οι πιστοί των ενοριών, κατασκευάζουν φωτεινά «αερόστατα» τα οποία και απελευθερώνουν ώστε να πετάξουν ψηλά στον ουρανό. Πρόκειται για ένα από τα εντυπωσιακότερα και πιο φαντασμαγορικά πασχαλιάτικα έθιμα της χώρας μας.

Οι πιστοί των πέντε ενοριών του Λεωνιδίου έχουν προετοιμαστεί κατάλληλα για εκείνη την κρίσιμη στιγμή, έχοντας ήδη κατασκευάσει τους εκατοντάδες «αφανούς», όπως λένε τα χάρτινα αερόστατα.

Μόλις οι ιερείς αναγγείλουν το «Χριστός Ανέστη» ανάβουν τις ποτισμένες με πετρέλαιο και λάδι «κολλημάρες» και περίπου 600 πολύχρωμα αερόστατα ανυψώνονται κατακλύζοντας τον ουρανό πάνω από την πόλη. Κάποια χάνουν τον δρόμο για τα ψηλά, καθώς μπλέκονται στα ηλεκτροφόρα ή καίγονται από τις υπερμεγέθεις «κολλημάρες».

Αυτοί που για οποιοδήποτε λόγο δεν καταφέρνουν να ανυψώσουν τους «αφανούς» τους «στιγματίζονται» και την επόμενη μέρα, μετά τις πασχαλινές ευχές, δέχονται τα πειράγματα των ανταγωνιστών τους.

Κίνδυνος για φωτιά δεν υπάρχει αφού σύμφωνα με την παράδοση, όποιες και αν είναι οι καιρικές συνθήκες στο Λεωνίδιο, ο καιρός αλλάζει την ώρα της Ανάστασης, με νηνεμία και ένα ελαφρό δυτικό αεράκι που σπρώχνει τα αερόστατα προς τη θάλασσα.

Σύμφωνα με μελετητές της τοπικής ιστορίας, το έθιμο έφεραν οι πολυταξιδεμένοι ναυτικοί του Λεωνιδίου, από τη μακρινή Κίνα και την Ιαπωνία.

Στη Θάσο στην Κοινότητα Λιμεναρίων διατηρείται το πανάρχαιο έθιμο «Για βρέξ Απρίλη μ», που γιορτάζεται την Τρίτη του Πάσχα. Οι κάτοικοι της κοινότητας και οι επισκέπτες το γιορτάζουν με δημοτικούς χορούς, ενώ σε μεγάλα τσουκάλια μαγειρεύεται κρέας με ρύζι που στη συνέχεια μοιράζεται στους συγκεντρωμένους.

Στην Κεντρική Μακεδονία, και στην Καστανούσα του δήμου Σιντικής, στις Σέρρες, αναβιώνουν οι «αυγομαχίες», που γίνονται τη δεύτερη μέρα του Πάσχα. Το έθιμο βρίσκει τις ρίζες του στον ελληνικό Πόντο και συμβολίζει την Ανάσταση του Κυρίου και τη σύγκρουση του καλού με το κακό.

Η προετοιμασία των αυγών ξεκινάει από το Μάρτιο, όπου οι συμμετέχοντες στο διαγωνισμό ,ταΐζουν τις κότες τους μόνο με καθαρό σιτάρι και λίγο άμμο, για να κάνουν αυγά με γερό τσόφλι. Βασικός κανόνας του εθίμου είναι η χρήση μόνο αυγών κότας.

Ο κάθε ένας που συμμετέχει στην «αυγομαχία» έχει στη διάθεσή του 30 αυγά και νικητής αναδεικνύεται αυτός που έχει τα λιγότερα σπασμένα αυγά.

Το χωριό είναι το μοναδικό στον κόσμο που έχει το δικαίωμα να φιλοξενεί τμήμα του Τιμίου Σταυρού που έρχεται από τη Μονή Ξηροποτάμου του Αγίου Όρους. Το Τίμιο Ξύλο φιλοξενείται στην εκκλησιά του Προφήτη Ηλία από την Κυριακή των Βαΐων μέχρι τη Μεγάλη Δευτέρα και προσελκύει πλήθος πιστών που έρχεται εδώ για να προσκυνήσει και να παρακολουθήσει τις λειτουργίες που τελούνται στη Χάρη Του.

Το έθιμο μετράει πάνω από 250 έτη ζωής και γίνεται σε ανάμνηση της σωτηρίας του χωριού από θανατηφόρα αρρώστια.

Στην Ιερισσό της Χαλκιδικής έχουν το έθιμο «Του μαύρου νιου τ αλώνι», που γιορτάζεται την Τρίτη του Πάσχα. Μετά την επιμνημόσυνη δέηση οι πρεσβύτεροι αρχίζουν τον χορό.

Σιγά σιγά πιάνονται όλοι οι κάτοικοι και συχνά ο χορός έχει μήκος τετρακόσια μέτρα. Τραγουδούν και χορεύουν όλα τα Πασχαλινά τραγούδια και τελειώνουν με τον «Καγκέλευτο» χορό, που είναι η αναπαράσταση της σφαγής 400 Ιερισσιωτών από τους Τούρκους, κατά την επανάσταση του 1821.

Ο χορός περνά κάτω από δάφνινη αψίδα όπου υπάρχουν δύο παλικάρια με υψωμένα σπαθιά και στη μέση του τραγουδιού διπλώνεται στα δύο με τους χορευτές να περνούν ο ένας απέναντι από τον άλλο για τον τελευταίο χαιρετισμό.

Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα στα Γιαννιτσά του νομού Πέλλας αναβιώνει το έθιμο «Κουνιές» (όπως και στην Κύθνο). Το έθιμο αυτό γινόταν γιατί η «αιώρηση», δηλαδή το κούνημα, θεωρούνταν ότι γινόταν «σε καλό», υπέρ υγείας και πλούσιας σοδειάς.

Οι κούνιες αυτές στήνονταν παλιά σε μεγάλα δέντρα είτε στις γειτονιές των οικισμών είτε στα προαύλια των εκκλησιών. Μάλιστα, σύμφωνα με τις σωζόμενες μαρτυρίες, το κούνημα γινόταν ανά άτομο.

Στην Ανατολική Μακεδονία, στη Δημοτική Κοινότητα Κρηνίδων του Δήμου Καβάλας, τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, αναβιώνουν οι «αυγομαχίες». Οι κάτοικοι της περιοχής, με ιδιαίτερη φροντίδα παρουσιάζουν τα αυγά τους και ξεκινούν μια ιδιόμορφη μάχη τσουγκρίσματος.

Νικητής είναι αυτός που θα έχει στην κατοχή του τα λιγότερα σπασμένα αυγά. Η προετοιμασία ξεκινάει εβδομάδες πριν, με τη συγκέντρωση των καλύτερων αυγών από κότες και φραγκόκοτες.

Στη Δημοτική Κοινότητα Ελευθερών στη Νέα Πέραμο Καβάλας, την τρίτη μέρα του Πάσχα, αναβιώνουν τα παραδοσιακά «Μαζίδια». Πρόκειται για ένα έθιμο που χρονολογείται από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

Οι πιστοί μεταφέρουν εν πομπή τα εικονίσματα από τη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Ταξιάρχη, την παλαιότερη εκκλησία της περιοχής, στα «Μαζίδια», όπου βρίσκεται το γραφικό εξωκλήσι των Αγίων Ραφήλ, Ειρήνης και Νικολάου.

Στη συνέχεια, στην πλατεία του παλιού, παραδοσιακού οικισμού, στήνεται μεγάλο γλέντι. Το χορό αρχίζει ο ιερέας και ακολουθούν οι κάτοικοι του χωριού, που χορεύουν και τραγουδούν τρία συγκεκριμένα τραγούδια, που διασώθηκαν με το πέρασμα των χρόνων.

Στην περιοχή της Δράμας, το δικό της χαρακτήρα έχει η Δευτέρα του Θωμά στους Σιταγρούς, όπου οι εκεί εγκατεστημένοι Πόντιοι συνεχίζουν πανάρχαια έθιμα των κοιτίδων τους, όπως επισκέψεις στα μνήματα, με διανομή κόκκινων αυγών και γλυκισμάτων και με τραγούδια, έθιμα με καθαρά αρχαϊκή μορφή και με συνακόλουθες μεταφυσικές δοξασίες και αντιλήψεις.

Στη δυτική Μακεδονία, ανάσταση στο νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου κάνουν οι κάτοικοι της Κοζάνης. Συγκεντρώνονται γύρω από το μνήμα του νεκρού τους και με αναμμένη τη λαμπάδα περιμένουν το «Χριστός Ανέστη», ενώ δεν ξεχνούν να αφήσουν ένα κόκκινο αυγό στο μνήμα για να «χορτάσει» το χαμένο μέλος της οικογένειας.

Στην Καλαμάτα την Κυριακή του Πάσχα, αναβιώνει ένα ξεχωριστό τοπικό έθιμο, ο «σαϊτοπόλεμος», του οποίου οι ρίζες βρίσκονται στους απελευθερωτικούς αγώνες του 1821. Οι διαγωνιζόμενοι οπλισμένοι, με σαΐτες που έχουν κατασκευάσει μόνοι τους από χαρτονένιους σωλήνες γεμισμένους μπαρούτι, αρχίζουν την εκτόξευση και ξεσηκώνουν το πλήθος που παρακολουθεί.

Σύμφωνα με την παράδοση, οι Μεσσήνιοι χρησιμοποίησαν τις σαΐτες για να αναχαιτίσουν το ιππικό των Τούρκων. Ο δυνατός θόρυβος και ο κρότος που προκάλεσαν τρόμαξαν τα άλογα τόσο πολύ που έριξαν κάτω τους αναβάτες τους και έφυγαν φοβισμένα. Οι σαΐτολόγοι προετοιμάζονται όλον τον χρόνο για εκείνη την ημέρα.

Οι συμμετέχοντες χωρίζονται σε ομάδες των 10-15 ατόμων, οι οποίες διαθέτουν λάβαρο, σαλπιγκτή και επικεφαλής. Πολλοί από αυτούς φορούν παραδοσιακές στολές, ενώ οι υπόλοιποι προτιμούν πρόχειρα ρούχα και στρατιωτικές στολές.

Με το σύνθημα της έναρξης οι σαΐτες ανάβουν και η εκκωφαντική φασαρία ξεσηκώνει το πλήθος που ζητωκραυγάζει. Εκτός από την Καλαμάτα το έθιμο αναβιώνει στην Μεσσήνη και την Αιθαία.

Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου πραγματοποιείται η πρώτη Ανάσταση και όταν τελειώνει η ακολουθία στη Μητρόπολη, χτυπούν οι καμπάνες των εκκλησιών και από τα παράθυρα των σπιτιών πέφτουν κατά χιλιάδες πήλινα δοχεία (μπότηδες) γεμάτα νερό στους δρόμους, με μεγάλο κρότο.

Ένα άλλο έθιμο που αναβιώνει είναι το «Μαστέλο» (βαρέλι). Στην «Πίνια», το παλιό εμπορικό κέντρο, τοποθετείται ένα ξύλινο βαρέλι γεμάτο νερό, στολισμένο με μυρτιές. Οι περαστικοί καλούνται να ρίξουν νομίσματα για ευχές στο νερό. Όταν πλησιάζει η ώρα της πρώτης Ανάστασης, κάποιος πέφτει στο βαρέλι και παίρνει τα λεφτά, υπό τους ήχους της μπάντας.

Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου γίνεται η Ανάσταση στην Άνω Πλατεία και το θέμα είναι μοναδικό. Τα παράθυρα των μεγάλων σπιτιών είναι ανοικτά, στολισμένα με χιλιάδες κεριά και από κάτω οι πιστοί παρακολουθούν την τελετή της Ανάστασης στη μεγαλύτερη πλατεία της Ελλάδας.

Τη Μεγάλη Παρασκευή το βράδυ γίνεται η περιφορά των Επιταφίων στην παραλιακή οδό με φωταγωγημένα καΐκια και σκάφη να τους συνοδεύουν.

Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου αναβιώνει ένα μοναδικό έθιμο, το κάψιμο του Ιούδα μέσα στη θάλασσα, από την ενορία της Μεταμόρφωσης της Σωτήρος. Σε μια πλωτή πλατφόρμα τοποθετούνται ξύλα και από πάνω τους κρέμεται ένα ανθρώπινο ομοίωμα.

Στη συνέχεια μπαίνει το μπουρλότο από τους Τσάκωνες πυρπολητές και το ομοίωμα παραδίδεται στη φωτιά, με τη συνοδεία φαντασμαγορικών πυροτεχνημάτων και ισχυρών δυναμιτών. Τη νύχτα της Ανάστασης τα παιδιά ρίχνουν στη θάλασσα χιλιάδες κεριά που συμβολίζουν τις χαμένες ψυχές των Τσακώνων ναυτικών και ψαράδων.

Την Κυριακή του Πάσχα διοργανώνεται τσακώνικο γλέντι στην κεντρική πλατεία, με αρνιά, κρασί και χορό, ενώ διαβάζεται το Ευαγγέλιο στην τσακωνική διάλεκτο.

Την Κυριακή του Πάσχα η Λιβαδειά είναι σκεπασμένη από ένα σύννεφο καπνού καθ’ όλη τη διάρκεια της μέρας, καθώς αναβιώνει το ρουμελιώτικο έθιμο των «λάκκων». Ο μεγαλύτερος της οικογένειας ή της παρέας κάνει τον σταυρό του και ανάβει τη φωτιά με τη λαμπάδα της Αναστάσεως.

Με αρκετή υπομονή, ραντίσματα νερού και χτυπήματα στα φλεγόμενα κλαδιά η θράκα ετοιμάζεται και μπαίνουν επάνω τα αρνιά. Το ψήσιμο και το γλέντι κρατούν μέχρι αργά το απόγευμα, συνοδεία τοπικής μουσικής και φυσικά άφθονου κρασιού. Στον δημοτικό «λάκκο», που στήνεται στην περιοχή της Κρύας, σερβίρονται δωρεάν σουβλιστό αρνί, μεζέδες και κρασί στους επισκέπτες και τους παρευρισκομένους, ενώ συμμετέχουν παραδοσιακά χορευτικά συγκροτήματα.

Ολόκληρη την Μεγάλη Εβδομάδα το νησί περιβάλλεται από ένα πέπλο πένθους με τις καμπάνες να χτυπούν πένθιμα, ενώ οι ώρες που τελούνται οι λειτουργίες των εκκλησιών ακολουθούν το Αγιονορίτικο Τυπικό. Με ιδιαίτερη ευλάβεια τελείται η ακολουθία του Επιταφίου και η περιφορά του ξεκινάει στις 4 το πρωί, τα ξημερώματα του Μεγάλου Σαββάτου.

Οι Επιτάφιοι της Παναγίας και των Τριών Ιεραρχών συναντιούνται και περιφέρονται στα καλντερίμια του νησιού, με τον «προεξάρχοντα» (ή τελάλη) να απαγγέλλει δυνατά τους θρηνητικούς ψαλμούς και πίσω του να ψάλλουν οι πιστοί.

Η περιφορά συνεχίζεται σε ολόκληρο το νησί μέχρι τα ξημερώματα και κατόπιν επιστρέφουν στην εκκλησία όπου γίνεται η αναπαράσταση της «εις Άδου Καθόδου του Χριστού» και ψάλλεται το «άρατε πύλας» από τους ιερείς.

Μεγάλο πανηγύρι στήνεται την Τρίτη του Πάσχα στην πλατεία της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη του Γαλιλαίου (ή Χορευταρά) στα Μέγαρα.

Μετά τη θεία λειτουργία που τελείται στην εκκλησία στήνεται γλέντι με τα μέλη των Λαογραφικών Συλλόγων να χορεύουν τον Χορό της Τράτας. Χορεύεται αποκλειστικά από γυναίκες και πήρε το όνομά του από τη χαρακτηριστική κίνηση που κάνουν οι χορευτές και θυμίζει τράτα.

Το έθιμο έχει τις ρίζες του στην τουρκοκρατία και σύμφωνα με την παράδοση οι κάτοικοι ζήτησαν από τον Πασά να τους επιτρέψει να κτίσουν ένα εκκλησάκι. Ο πασάς έδωσε την άδεια, με την προϋπόθεση όμως να αρχίσουν το κτίσιμο της εκκλησίας το πρωί και να το τελειώσουν το βράδυ, διαφορετικά θα την γκρέμιζε και θα τους εκτελούσε όλους.

Οι κάτοικοι κατάφεραν να τελειώσουν το κτίσιμο το μεσημέρι και την αφιέρωσαν στον Άγιο Ιωάννη τον Γαλιλαίο. Τότε οι κοπέλες άρχισαν να χορεύουν από τη χαρά τους και έτσι του δόθηκε και το προσωνύμιο «Χορευταράς».

Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, πλήθος κόσμου ακολουθεί την περιφορά του Επιταφίου, σχηματίζοντας πομπές, οι οποίες διέρχονται από το λιμάνι, όπου είναι αναμμένες δάδες ειδικά τοποθετημένες στις τάπες του Κάστρου, γύρω από το λιμάνι.

Στο μέσον της εισόδου του λιμανιού οι δάδες σχηματίζουν μεγάλο σταυρό, που φωταγωγεί ολόκληρο το λιμάνι παρουσιάζοντας μία φαντασμαγορική εικόνα μοναδικής ομορφιάς. Το έθιμο αυτό έχει παράδοση πολλών χρόνων που φαίνεται να θέλει να συνδυάσει τη θρησκευτική μυσταγωγία με την ηρωική προσπάθεια του μπουρλοτιέρη Ανεμογιάννη να πυρπολήσει τη τουρκική ναυαρχίδα στο χώρο αυτό.

Τη Μεγάλη Παρασκευή πολλοί προσκυνητές επισκέπτονται το ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπου βρίσκεται ο Επιτάφιος, ιστορικό κειμήλιο του 13ου-14ου αιώνα. Από το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου στην κεντρική πλατεία της πόλης αναβιώνουν πολλά από τα έθιμα των κατοίκων μέχρι αργά το βράδυ της Αναστάσεως που είναι και το αποκορύφωμα της ημέρας.

Την Κυριακή του Πάσχα κάθε γειτονιά, είναι μία μεγάλη υπαίθρια ψησταριά, όπου ο χορός και το τραγούδι έχουν τον πρώτο λόγο, ενώ προσφέρονται κρασί και παραδοσιακοί μεζέδες δωρεάν.

Εδώ συνηθίζουν να παίρνουν μεγάλα κλειδιά από εκείνα που είχαν οι παλιές κλειδαριές, δένουν με ένα σχοινί το κλειδί με μπαρούτι και βάζουν το καρφί στην τρύπα του κλειδιού.

Το βράδυ της Ανάστασης το χτυπούν δυνατά στον τοίχο για να εκπυρσοκροτήσει και να χαλάσει ο κόσμος. Άλλοι κόβουν μακριές λωρίδες χαρτιού, βάζουν στην άκρη της κάθε λωρίδας μπαρούτι και ένα φυτίλι, την τυλίγουν τριγωνικά, ώστε να προεξέχει το φυτίλι που το ανάβουν και από την ώρα που ο παπάς λέει το «Χριστός Ανέστη».

Το πρωί του Μ. Σαββάτου, η εκκλησία στρώνεται με μυρωμένα λουλούδια του βουνού που λέγονται λαμπρές (μικρά μωβ αρωματικά λουλούδια). Οι νοικοκυρές φτιάχνουν τις λαμπρόπιττες και το γεμιστό αρνί.

Το βράδυ της Μ. Παρασκευής γίνεται στον κεντρικό δρόμο της πόλης, με κατάληξη την παραδοσιακή, ενετικού στιλ, κεντρική πλατεία, η περιφορά των επιταφίων των ενοριών, συνοδεία Φιλαρμονικής.

Το Μ. Σάββατο το πρωί, η Φιλαρμονική παίζει στους δρόμους της πόλης χαρούμενους σκοπούς, ενώ οι νοικοκυρές πετούν και σπάζουν έξω από τα σπίτια τους διάφορα πήλινα αγγεία.

Πριν την ανάσταση, στις Γκαγκάλες Ηρακλείου, όλα τα παιδιά του χωριού μαζεύουν ξύλα και οτιδήποτε άλλο μπορεί να καεί και τα αφήνουν στο προαύλιο της εκκλησίας.

Την παραμονή της Ανάστασης σχηματίζουν ένα βουνό από τα ξύλα και στην κορυφή έχουν ένα σκιάχτρο με ένα παλιό κουστούμι που υποτίθεται ότι είναι ο Ιούδας και την ώρα που ο παπάς λέει το Χριστός Ανέστη βάζουν φωτιά και τον καίνε. Η νύχτα γίνεται μέρα από τα πυροτεχνήματα, η καμπάνα του χωριού χτυπά συνεχώς και μάλιστα οι παλιότεροι λένε ότι όταν αυτοί ήταν μικροί δεν άφηναν 3 μερόνυχτα την καμπάνα να σταματήσει γιατί το θεωρούσαν για καλό. Ξυπνούσαν ακόμα και τη νύχτα να πάνε να την χτυπήσουν.

Στην Αμοργό το Σάββατο του Λαζάρου οι νοικοκυρές πλάθουν κουλουράκια σε ανθρωπόμορφα σχήματα τα «λαζαράκια» ή «κουκλάκια». Η Μεγάλη Εβδομάδα ξεκινά με το παραδοσιακό άσπρισμα των σπιτιών και των δρόμων. Τη Μεγάλη Παρασκευή προσφέρονται ψωμί, ελιές και νηστίσιμα γλυκά και κατά την περιφορά του Επιταφίου οι γυναίκες ραίνουν την πομπή με αρώματα.

Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, οι νέοι συγκεντρώνονται στα προαύλια των εκκλησιών και συμμετέχουν σε ομαδικά παραδοσιακά παιχνίδια.

Στην Ανάφη, το απόγευμα του Μ. Σαββάτου σε όλο το χωριό είναι διάχυτη η μυρωδιά του ξύλου (αμπελόκλαδα) που καίγεται επί πολύ ώρα για να προετοιμάσει το «φουρνί» να δεχτεί το κατσικάκι σε ταψί με αναφιώτικο τυρί, σκεπασμένο καλά με αλουμινόχαρτο.

Η πόρτα του «φουρνιού» σφραγίζεται με λάσπη καθώς και η καπνοδόχος, για να μην περάσει αέρας και καεί το κρέας. Επίσης ξεχωρίζουν το κίτρινο ψωμί ή αλλιώς τυρόπιτα καθώς και τα μελιτερά (με φρέσκια μυζήθρα).

Στην Άνδρο το βράδυ της Ανάστασης οι νέοι τοποθετούν σιδερένιους σωλήνες στο χώμα, τους γεμίζουν με μπαρούτι και τους πυροδοτούν. Την ημέρα της Ανάστασης τρώνε τον παραδοσιακό «λαμπριάτη», ψητό αρνί ή κατσίκι στο φούρνο γεμιστό με λαχανικά.

Στην Παλαιόπολη, στο Κόρθι και σε άλλα χωριά το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα παίζουν στο δρόμο τα «τσούνια», παραδοσιακό παιχνίδι που μοιάζει με το μπόουλινγκ.

Στην Ηρακλειά την παραμονή του Πάσχα οι νοικοκυρές ετοιμάζουν μαγειρίτσα και μελιτίνια, γλυκίσματα που φτιάχνονται από φρέσκια ντόπια κατσικίσια μυζήθρα.

Το απόγευμα προετοιμάζουν το παραδοσιακό γεμιστό κατσίκι με ρύζι και συκωταριά το οποίο σιγοψήνεται στον ξυλόφουρνο μέχρι το τέλος της Αναστάσιμης ακολουθίας. Την ημέρα του Πάσχα, οι κάτοικοι συγκεντρώνονται στις αυλές των σπιτιών, ψήνουν αρνιά και διασκεδάζουν με παραδοσιακά τραγούδια και χορό μέχρι την αυγή.

Στην Ίο το Σάββατο του Λαζάρου οι κάτοικοι φτιάχνουν τα «λαζαράκια», σταφιδόψωμα σε ανθρωπόμορφα σχήματα. Την Μεγάλη Παρασκευή, μετά την Αποκαθήλωση, οι νέοι του νησιού παίζουν τις «μπάλες», ένα παιχνίδι με μικρές σιδερένιες κόκκινες και πράσινες μπάλες.

Κατά την Περιφορά των Επιταφίων των δύο Ενοριών του νησιού τα Εγκώμια ψάλλονται από χορωδίες γυναικών και κοριτσιών. Την εβδομάδα μετά το Πάσχα, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ίου «Η Φοινίκη» αναβιώνει το έθιμο της «κούνιας».

Στα Κουφονήσια τη Μεγάλη Πέμπτη, μετά το τέλος της ακολουθίας των Παθών, οι κάτοικοι συγκεντρώνονται στην εκκλησία και στολίζουν τον Επιτάφιο με άνθη, μια κυρία ψάλλει το μοιρολόι της Παναγίας και οι γυναίκες παραμένουν στην εκκλησία κοντά στον Επιτάφιο μέχρι το πρωί.

Τη Μεγάλη Παρασκευή το λιμάνι φωταγωγείται από άκρη σε άκρη με δάδες και γίνεται η περιφορά του Επιταφίου. Ανήμερα του Πάσχα οι κάτοικοι γεύονται κατσίκι γεμιστό με ρύζι στον φούρνο, το παραδοσιακό φαγητό της ημέρας.

Την επόμενη εορτάζεται ο πολιούχος Άγιος Γεώργιος με λειτουργία και λιτάνευση της εικόνας η οποία συνοδεύεται από ψαροκάικα που παραπλέουν στην πομπή. Κατόπιν γίνεται πανηγύρι, προσφορά του «πανηγυρά» ο οποίος μετά από κλήρωση διοργανώνει τη γιορτή με δωρεάν προσφορά φαγητών και ποτών.

Στην Κύθνο, έχουν το έθιμο της «κούνιας». Σύμφωνα μ’ αυτό, την Κυριακή του Πάσχα στην κεντρική πλατεία του χωριού, στήνεται μια κούνια στην οποία κουνιούνται εναλλάξ αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές. Σύμφωνα με το έθιμο, όποιο αγόρι κουνήσει ένα κορίτσι και το αντίθετο, δεσμεύεται ενώπιων Θεού και ανθρώπων, για γάμο.

Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου γίνεται το «συχώριο»: για την ανάπαυση των ψυχών των συγγενών τους οι πιστοί φέρνουν στην εκκλησία κρέας ψητό, κρασί και ψωμί τα οποία έχει ευλογήσει (“διαβάσει”) ο παπάς και τα προσφέρουν στους παρευρισκόμενους.

Στο χωριό Πλάκες το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται η αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης του Χριστού. Την Κυριακή του Πάσχα πραγματοποιείται το «κάψιμο του Ιούδα», έθιμο που έχει τις ρίζες του στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους.

Την ίδια μέρα λαμβάνει χώρα το έθιμο του «μπαρουτιού» στις αυλές των εκκλησιών του Αγίου Σπυρίδωνα (Τριοβάσαλος) και του Αγίου Γεώργιου (Πέρα Τριοβασάλος).

Οι γυναίκες ασπρίζουν τα σπίτια και πλάθουν τα «Λαζαράκια» ψωμάκια σε σχήμα ανθρώπων. Τη Μεγάλη Παρασκευή γίνεται η περιφορά του Επιταφίου στο Ματογιάννι και το Μεγάλο Σάββατο η Ανάσταση στο μικρό μοναστήρι του Παλαιοκάστρου στην Άνω Μερά και στη Μητρόπολη της Αλευκάντρας.

Την ημέρα του Πάσχα οι κάτοικοι διασκεδάζουν στα σπίτια τους και το απόγευμα στη πλατεία του νησιού καίνε τον «Ιούδα». Σειρές με υπαίθριες σούβλες στήνονται στον Γιαλό και στην Άνω Μερά.

Στη Νάξο το Πάσχα γιορτάζεται σε όλα τα μοναστήρια και τις εκκλησιές του νησιού με θρησκευτική κατάνυξη. Την Μεγάλη Παρασκευή οι κοπέλες καθαρίζουν τις εκκλησιές, στολίζουν τον Επιτάφιο και μετά ακολουθεί η περιφορά.

Στο πασχαλινό τραπέζι ξεχωρίζει το παραδοσιακό «μπατούδο», κατσικάκι γεμιστό με εντόσθια, λαχανικά, ρύζι, αυγά και τυρί ψημένο στο φούρνο.

Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής η περιφορά του Επιταφίου κάνει δεκαπέντε στάσεις. Σε καθεμία από αυτές φωτίζεται και ένα σημείο του βουνού, όπου τα παιδιά ντυμένα Ρωμαίοι στρατιώτες ή μαθητές του Χριστού, αναπαριστούν σκηνές από την είσοδο στα Ιεροσόλυμα, την προσευχή στο Όρος των Ελαιών, το Μαρτύριο της Σταύρωσης και την Ανάσταση. Τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου, το νησί φωτίζεται από τα αμέτρητα πυροτεχνήματα.

Το Σάββατο του Λαζάρου στις πλατείες των χωριών οι κάτοικοι στήνουν τον Λάζαρο, έναν πελώριο ξύλινο σταυρό τυλιγμένο με αλισμαρί και λουλούδια. Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής οι κοπέλες των χωριών στολίζουν τον Επιτάφιο με λουλούδια.

Στην Οία, όλες οι Ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας γίνονται στην Παναγία την Πλατσανή, την εκκλησία της πλατείας. Στο χωρίο Πύργος μετά την Αποκαθήλωση βγαίνει το «Τάνταλο» στους δρόμους του χωριού για να αναγγείλει το γεγονός και οι καμπάνες ηχούν πένθιμα.

Η περιφορά του Επιταφίου στον Πύργο σημαίνεται από μικρές φωτιές σε λυχναράκια. Οι γυναίκες από τις αυλές των σπιτιών ραίνουν την πομπή του Επιταφίου με ροδόνερο.

Το Μεγάλο Σάββατο μετά την Ανάσταση όλοι, με μια «κουτσούνα» και ένα κόκκινο αυγό, πάνε στα σπίτια τους για να φάνε τα «σγαρδούμια».

Την Κυριακή του Πάσχα σε αρκετά χωριά του νησιού γίνεται το λαϊκό δικαστήριο του «Οβραίου» (πάνινο ομοίωμα ανθρώπου) ο οποίος καταδικάζεται σε θάνατο, κρεμιέται και καίγεται από τους κατοίκους με αυτοσχέδια δυναμιτάκια και βαρελότα.

Στο Εμπορείο οι κάτοικοι βγαίνουν στους δρόμους χτυπώντας μεταλλικά αντικείμενα, ώστε να ξορκίσουν το «κακό».

Το Μεγάλο Σάββατο το βράδυ όλες οι οικογένειες πηγαίνουν στην εκκλησία με ένα καλαθάκι μέσα στο οποίο τοποθετούν τυρί, κουλούρια και τόσα κόκκινα αυγά όσα τα μέλη της οικογένειας.

Μετά τα τέλος της λειτουργίας οι πιστοί μεταφέρουν το αναστάσιμο φως με λαμπάδες ή λιχνοφάναρα και επιστρέφουν στο σπίτι τους όπου με τη φλόγα σχηματίζουν έναν σταυρό στο ανώφλι της πόρτας.

Κατόπιν τσουγκρίσουν τα κόκκινα αυγά τρώγοντας ο καθένας από ένα, τελειώνοντας έτσι τη νηστεία. Το Μεγάλο Σάββατο, μετά την Ανάσταση, φτιάχνουν ένα ομοίωμα του Ιούδα το οποίο καίνε συμβολικά.

Υπάρχει το έθιμο του αναστάσιμου «χαιρετισμού» που διαρκεί σαράντα ημέρες. Την Μεγάλη Πέμπτη οι νοικοκυρές ετοιμάζουν τα παραδοσιακά «πουλιά της Λαμπρής» (πασχαλινές κουλούρες σε διάφορα σχήματα ζώων και πουλιών) στολισμένα με κόκκινα αυγά.

Κατά την εσπερινή ακολουθία, όταν ο παπάς διαβάσει το Έκτο Ευαγγέλιο, οι νέοι και οι νέες φεύγουν από την εκκλησία για να ανάψουν τα καντήλια των ξωκλησιών. Επιστρέφουν αργότερα για να στολίσουν τον Επιτάφιο.

Το Μεγάλο Σάββατο και η Δεύτερη Ανάσταση, την Κυριακή του Πάσχα, είναι ιδιαίτερα κατανυκτικές στην Μονή της Παναγίας της Βρυσιανής, στην Παναγία την Κόχη στον Αρτεμώνα και σε άλλες εκκλησίες και ξωκλήσια του νησιού.

Το πασχαλιάτικο αρνί στη Σίφνο ψήνεται στο «μαστέλο» (πήλινο δοχείο) με άνηθο και ντόπιο κόκκινο κρασί. Στο εορταστικό τραπέζι θα βρούμε επίσης τη σπιτική ξινομυζήθρα και τη μελόπιτα, ένα τοπικό γλύκισμα από μέλι, μυζήθρα και αυγά. Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα στην κεντρική πλατεία της Απολλωνίας οργανώνεται από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Σίφνου το κάψιμο του Ιούδα.

Σε ορισμένα χωριά γίνονται «τα τσούνια», ένα παιχνίδι ανά ζεύγη όπου με μια ξύλινη μπάλα οι παίκτες επιχειρούν να ρίξουν κάτω τα εννιά ξύλινα «τσούνια».

Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής οι καθολικοί επιτάφιοι από τις εκκλησίες των Ευαγγελιστών και του Αγίου Γεωργίου συναντώνται με τους ορθόδοξους από τους ναούς της Μητροπόλεως (Μεταμόρφωσης) του Αγίου Νικολάου και της Κοιμήσεως, μετά το τέλος της περιφοράς στην κεντρική πλατεία Μιαούλη. Ακολουθεί κατανυκτική δέηση και ψάλλονται τροπάρια της Μεγάλης Παρασκευής από τη χορωδία του Αγίου Νικολάου και Ιεροψάλτες.

Λίγο πριν ξεκινήσει η Μεγάλη Εβδομάδα οι κάτοικοι της Φολεγάνδρου φροντίζουν τα σπίτια τους να είναι ασπρισμένα και καθαρά. Ο λόγος; Η περιφορά της εικόνας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που θα περάσει από το σπίτι τους, αλλά και κάθε σπίτι του νησιού.

Η περιφορά της εικόνας διαρκεί τρεις ημέρες και μπαίνει σε όλα τα σπίτια του νησιού, μαζί με την πομπή των πιστών, για ευλογηθεί το σπίτι και να πάνε όλα καλά στους νοικοκύρηδες. Με την αποχώρηση της εικόνας από το σπίτι ακολουθεί κέρασμα και ανταλλαγή ευχών.

Την ημέρα του Πάσχα όλοι οι κάτοικοι συγκεντρώνονται στην κεντρική πλατεία και παίζουν «μπίλιους», παραδοσιακό παιχνίδι παρόμοιο του «μπόουλινγκ».

Στο Σκλαβοχώρι η περιφορά του Επιταφίου τη Μεγάλη Παρασκευή είναι απλή και κατανυκτική. Την ίδια μέρα, στη Χώρα, οι περιφορές των Επιταφίων συγκλίνουν στη μαρμάρινη εξέδρα της παραλίας.

Ο Επιτάφιος της Ενορίας του Αγίου Νεκταρίου καταλήγει μέσα στη θάλασσα, στη περιοχή Καλάμια στα Κιόνια.

Τη Δευτέρα του Πάσχα στο χωριό Κτικάδο αναβιώνει το παλιό έθιμο «Τραπέζι της Αγάπης», ένα γιορταστικό τραπέζι με πασχαλινά εδέσματα. Τη Πέμπτη του Πάσχα στο χωριό Βώλακα (Βωλάξ), στο καθολικό ξωκλήσι της Παναγίας Καλαμάν, μετά την θεία λειτουργία, γίνεται λαμπρό πανηγύρι με μουσική και πασχαλινούς μεζέδες.