Διακόσια τρία χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από τον απαγχονισμό του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Γρηγορίου Ε’.
Ο λόγος για έναν από τους Ιερομάρτυρες της Εκκλησίας, που μαρτυρεί τους αγώνες και τις θυσίες που έδωσε ο κλήρος κατά τα κρίσιμα χρόνια της δουλείας του Γένους. Συγκεκριμένα την Κυριακή του Πάσχα, στις 10 Απριλίου του 1821, ο Εθνοϊερομάρτυρας Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄ απαγχονίστηκε στην κεντρική πύλη του Πατριαρχείου, όπου παρέμεινε κρεμασμένος για τρεις ημέρες. Έκτοτε η πύλη αυτή παραμένει κλειστή μέχρι και σήμερα. Για τον λόγο κάθε χρόνο Παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος με ταπείνωση και με βαθύ το αίσθημα του χρέους και της παρακαταθήκης προς τον προκάτοχό του, γονατίζει μπροστά στον τόπο του μαρτυρίου αναπέμποντας δέηση και ανάβοντας ένα κερί.
Ο Πατριάρχης, Γρηγόριος Ε’, γεννήθηκε το 1745 στη Δημητσάνα. Το όνομά του ήταν Αγγελόπουλος. Έμαθε τα πρώτα γράμματα από τον θείο του ιερομόναχο, Μελέτιο και κατόπιν έφυγε και εγκαταστάθηκε μαζί του στη Σμύρνη. Εκάρη μοναχός σε μονή στη νήσο των Στροφάδων και ολοκλήρωσε τη θεολογική μόρφωσή του στην Πατμιάδα Σχολή.
Η πλούσια δραστηριότητά του τον κάνει πλατιά γνωστό και γι᾽ αυτό τον Μάιο του 1797, μετά τη χηρεία του Οικουμενικού Θρόνου, εκλέγεται πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ως Γρηγόριος Ε´. Η παραμονή του στον Οικουμενικό Θρόνο συνδέεται με πλήθος περιπετειών και δυσχερειών. Αυτό φαίνεται και από την ανώμαλη πορεία της πατριαρχίας του. Εκθρονίζεται και εξορίζεται το 1798. Αποσύρεται στη Μονή Ιβήρων του Άθωνα, όπου μένει επτά χρόνια, επιδιδόμενος στην άσκηση και μελέτη. Στις 23 Σεπτεμβρίου 1806 καλείται για δεύτερη φορά από τους αρχιερείς στον Πατριαρχικό Θρόνο. Τα προβλήματα όμως δεν παύουν. Η αλλαγή της τουρκικής πολιτικής και η επανάσταση των Γενιτσάρων επιφέρουν και νέα πτώση του Γρηγορίου, που εξορίζεται στην Πριγκηπόνησο και το 1810 αποσύρεται πάλι στο Άγιο Όρος, όπου μένει άλλα 9 χρόνια. Εκλέγεται όμως και για Τρίτη φορά πατριάρχης (15 Δεκεμβρίου 1818 )κι ᾽επιστρέφει στην Πόλη τον Ιανουάριο του 1819. Η Τρίτη πατριαρχία του συνδέεται με κρισιμότατες στιγμές του Γένους. Η θέση του γίνεται όλο και πιο επικίνδυνη και η πατριαρχία του λήγει με τη μαρτυρική του θυσία.
Το ψυχικό μεγαλείο του Αγίου Ιερομάρτυρα Γρηγορίου επισφραγίστηκε τη νύχτα του Πάσχα της 10ης Απριλίου 1821 όπου μαζί με 8 άλλους αρχιερείς τέλεσε τη θεία Λειτουργία της Αναστάσεως συνελήφθη, κηρύχθηκε έκπτωτος και φυλακίστηκε. Αλλά στις τρεις το απόγευμα της ίδιας μέρας απαγχονίστηκε στη μεσημβρινή πύλη του Πατριαρχείου. Επί τρεις ημέρες το σώμα του έμεινε μετέωρο, δεχόμενο τους εξευτελισμούς του μανιασμένου όχλου. Μια σπείρα Εβραίοι αγόρασαν το νεκρό, τον περιέφεραν στους δρόμους και τελικά τον έριξαν στον Κεράτιο. Η με απαγχονισμό εκτέλεση από τους δυνάστες Οθωμανούς του εθνοϊερόμαρτυρα Αγίου Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης Γρηγορίου Ε΄, την ημέρα του Πάσχα του 1821, συντάραξε τις συνειδήσεις των επαναστατημένων Ελλήνων. Αυτό το συναίσθημα απαθανάτισαν ποιητές της εποχής εκείνης, ή αργότερα, το 1871 και το 1872, με την ανακομιδή των λειψάνων του από την Οδησσό στην Αθήνα και την αποκάλυψη ανδριάντα του στην πρωτεύουσα της Ελλάδας.
Το 1871 η Εκκλησία της Ελλάδος θεώρησε επιβεβλημένο να μετακομίσει το τίμιο λείψανό του από την Οδησσό στην απελεύθερη Αθήνα. Για τον σκοπό αυτό συστάθηκε Επιτροπή, στην οποία συμμετείχαν ο Αρχιεπίσκοπος Ζακύνθου Νικόλαος Β΄ ο Κατραμής και ο Αρχιμανδρίτης Αβέρκιος Λ. Λαμπίρης, Α΄ γραμματεύς της Ιεράς Συνόδου. Στην Οδησσό απεδόθησαν από τα μέλη της Επιτροπής και τους εκεί ομόδοξους τιμές Αγίου στο ιερό λείψανο του Αγίου Γρηγορίου. Κατά την Παννυχίδα μάλιστα, που τελέσθηκε εκεί, κατά την ημέρα της μνήμης του, «εξεφώνησεν από άμβωνος, κατ’ επίμονον των ομογενών απαίτησιν, λογύδριον ο Σεβασμιώτατος Αρχιεπίσκοπος Ζακύνθου». Το ιερό λείψανο έφθασε στην Αθήνα την 25η Απριλίου 1871, όπου οι Αθηναίοι του επεφύλαξαν πάνδημη υποδοχή. Με κατάνυξι και αγαλλίασι τοποθετήθηκε στον Καθεδρικό Ναό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, όπου φυλάσσεται μέχρι σήμερα σε περίβλεπτη λάρνακα.
Τα ξημερώματα της Κυριακής της 25ης Απριλίου του 1871, οι κάτοικοι της Αθήνας και του Πειραιά, ξυπνούν από τις καμπάνες. Στον Πειραιά φθάνουν από την Οδησσό τα ιερά λείψανα του Γρηγορίου του Ε’ με το ατμόπλοιο «Βυζάντιο». Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος επιστρέφει στην πατρώα γη. Εκείνη τη χρονιά συμπληρώνονταν πενήντα χρόνια από την ημέρα του απαγχονισμού του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε’ στην Πόλη.
Ένα χρόνο μετά, στις 25 Μαρτίου 1872 πραγματοποιήθηκαν τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Πατριάρχου Γρηγορίου Ε΄ μπροστά στο κεντρικό κτίριο του Πανεπιστημίου Αθηνών. Παρόντες ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄, όλες οι Πολιτικές, Στρατιωτικές και Εκκλησιαστικές Αρχές και μέγα πλήθος λαού. Σε αυτή την ομήγυρη ο ποιητής Αριστοτέλης Βαλαωρίτης απάγγειλε το αποτελούμενο από 146 στίχους ποίημα που έγραψε για την περίπτωση, στο ποίημα-κάλεσμα προς όλες την γενιές των Ελλήνων να μην λησμονηθεί ποτέ το “σχοινί ” του Πατριάρχη και η προσφορά του Κλήρου στην ελευθερία του υπόδουλου Γένους.
