Πολλοί άνθρωποι νιώθουν αγάπη και ενσυναίσθηση για τα ζώα, αλλά τα ζώα για τα οποία νοιαζόμαστε τόσο πολύ νιώθουν το ίδιο για εμάς;
Επιστημονικές έρευνες, όπως γράφει η εφημερίδα «Guardian», υποστηρίζουν την ιδέα των συναισθημάτων στα ζώα. Στην πραγματικότητα, οι ερευνητές έχουν παρατηρήσει ενσυναίσθηση σε αυτά, καθώς και θλίψη, φόβο και άλλα σύνθετα συναισθήματα που συχνά συνδέονται κυρίως με τους ανθρώπους.
Ανθρώπινα συναισθήματα στα ζώα
Ο Πυθαγόρας πίστευε ότι τα ζώα διέθεταν όλο το φάσμα των ανθρώπινων συναισθημάτων. Κάπως πιο πρόσφατα, ο Κάρολος Δαρβίνος έγραψε ότι δεν υπάρχει καμία θεμελιώδης διαφορά μεταξύ του ανθρώπου και των ζώων στις νοητικές τους λειτουργίες.
Σήμερα, οι τρέχουσες έρευνες υποστηρίζουν την ιδέα ότι τουλάχιστον ορισμένα ζώα βιώνουν μια σειρά συναισθημάτων όπως φόβο, χαρά, ευτυχία, ντροπή, οργή, συμπόνια, σεβασμό κ. ά.
Ο Dr. Marc Bekoff, καθηγητής και συγγραφέας πολυάριθμων δοκιμίων για τα δικαιώματα των ζώων και τη διατήρηση, δήλωσε: «Καθημερινά μαθαίνουμε για τα ζώα όλο και περισσότερα για τις συναρπαστικές γνωστικές και συναισθηματικές τους ικανότητες και την ηθική τους ζωή. Γνωρίζουμε ότι τα ψάρια έχουν συνείδηση και αισθάνονται, οι αρουραίοι, τα ποντίκια και τα κοτόπουλα επιδεικνύουν ενσυναίσθηση και αισθάνονται όχι μόνο τον δικό τους πόνο, αλλά και τον πόνο άλλων ατόμων».
Αυτή η κατανόηση των ζώων ως συναισθηματικών όντων δεν είναι κάτι που συμπίπτει με τις απόψεις ορισμένων ανθρώπων. Κατά τη διάρκεια της ιστορίας, πολλοί άνθρωποι πίστευαν -και εξακολουθούν να πιστεύουν- ότι διαφέρουμε από τα ζώα λόγω της συνείδησης και της σύνδεσής μας με τους συνανθρώπους μας. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι αντί να αποδίδουμε ανθρώπινα συναισθήματα στα ζώα, μπορούμε να εξηγήσουμε τη συμπεριφορά τους μέσω μιας θεωρίας ερεθισμάτων-απόκρισης.
Παρόλα αυτά, πληθαίνουν οι αποδείξεις ότι τα ζώα βιώνουν, τουλάχιστον, κάποιο βαθμό συναισθήματος. Μέσω προηγμένων τεχνολογιών, οι ερευνητές είναι σε θέση να παρατηρούν τα ζώα στο φυσικό τους περιβάλλον.
Τώρα, οι ερευνητές αναρωτιούνται ποια είναι αυτά τα συναισθήματα, αν υπάρχει, η γραμμή που διαχωρίζει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον κόσμο συναισθηματικά από τον τρόπο με τον οποίο το κάνουν τα ζώα. Οι επιστήμονες συμφωνούν ότι τα συναισθήματα παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ευημερία των ανθρώπων και πιθανότατα μας βοήθησαν να εξελιχθούμε με την πάροδο του χρόνου. Είναι απολύτως πιθανό τα συναισθήματα να έχουν παίξει ρόλο στην επιβίωση άλλων ειδών και να επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την καθημερινότητά τους.
Η ενσυναίσθηση στα ζώα
Ένα από τα πιο σύνθετα και αναπόσπαστα συναισθήματα είναι η ενσυναίσθηση, η ικανότητα να κατανοούμε και να μοιραζόμαστε τα συναισθήματα των γύρω μας. Οι άνθρωποι επιδεικνύουν ενσυναίσθηση τόσο προς άλλους ανθρώπους όσο και προς τα ζώα. Κάνουν το ίδιο και τα ζώα; Οι έρευνες δείχνουν ότι ναι.
Η ιδέα της ενσυναίσθησης στα ζώα εισάγει έναν εντελώς νέο τρόπο θεώρησης των μη ανθρώπινων γειτόνων μας, υποδηλώνοντας ότι τα συναισθήματά μας προς αυτούς μπορεί να είναι αμοιβαία. Είναι, επίσης, πιθανό να νοιάζονται πραγματικά για τα μέλη του δικού τους είδους με έναν τρόπο που μπορούμε να συσχετιστούμε. Αυτό το σύνθετο συναισθηματικό χαρακτηριστικό έχει παρατηρηθεί σε άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά, καθώς και σε σκύλους, ποντίκια και ελέφαντες.
Παραδείγματα ζώων που επιδεικνύουν ενσυναίσθηση
Η παρατήρηση της ενσυναίσθησης στα ζώα γίνεται όλο και πιο συχνή λόγω της δυνατότητάς μας να παρατηρούμε με ασφάλεια τα ζώα στα ίδια τους τα ενδιαιτήματα. Ακολουθούν μερικά παραδείγματα ζώων που επιδεικνύουν ενσυναίσθηση.
Ο Λόρενς Άντονι ήταν ένας συντηρητής που ίδρυσε το καταφύγιο «Thula Thula Reserve», έκτασης 5.000 στρεμμάτων, με αφρικανικούς ελέφαντες. Απέκτησε τη φήμη ότι μπορούσε να παρηγορεί τους ελέφαντες κατά την άφιξή τους στο καταφύγιο. Μάλιστα, κατάφερε να κρατήσει τους ελέφαντες που ήθελαν να φύγουν από το να βρεθούν ξανά σε κίνδυνο. Στο βιβλίο του, «The Elephant Whisperer: My Life with the Herd in the African Wild», είπε ότι έμαθε να επικοινωνεί με τους ελέφαντες παρατηρώντας πώς επικοινωνούσαν μεταξύ τους.
Όταν ο Άντονι πέθανε από ανακοπή, οι ελέφαντες ταξίδεψαν στο σπίτι του -φαινομενικά- για να υποβάλουν τα σέβη τους. Ο γιος του είπε ότι από τον θάνατο του πατέρα του, το κοπάδι έρχεται στο σπίτι του στην άκρη του καταφυγίου τους κάθε βράδυ.
Αν και το να θρηνούν οι ελέφαντες την απώλεια των μελών του κοπαδιού τους δεν είναι νέο φαινόμενο, η πράξη της απόδοσης σεβασμού σε έναν άνθρωπο που εργάστηκε σκληρά για να τους βοηθήσει είναι αξιοσημείωτη.
Σύμφωνα με άρθρο των New York Times, ο βετεράνος του Ιράκ, Benjamin Stepp, επέστρεψε στην πατρίδα του από δύο αποστολές με τραυματική εγκεφαλική βλάβη και πολλαπλές άλλες κακώσεις που προκαλούν πόνο. Κατά τη διάρκεια μιας διάλεξης, ο Stepp προσπάθησε πολύ να συγκεντρωθεί, αλλά ήταν ταραγμένος. Κανείς στην τάξη δεν το πρόσεξε, εκτός από έναν σκύλο, ο οποίος πήδηξε στην αγκαλιά του για να τον παρηγορήσει.
Οι σκύλοι επιδεικνύουν, επίσης, ενσυναίσθηση. Όταν συνέβησαν τα φρικτά γεγονότα του 2012 στο δημοτικό σχολείο Sandy Hook, οι σκύλοι παρηγοριάς μπόρεσαν να βοηθήσουν τα παιδιά να ανοιχτούν και να επουλώσουν τις τραυματικές τους εμπειρίες. Ορισμένα παιδιά μίλησαν απευθείας στα σκυλιά για όσα είχαν βιώσει. Στην πραγματικότητα, ένα παιδί μίλησε για πρώτη φορά μετά τους πυροβολισμούς αφού χάιδεψε έναν από τους σκύλους.
Πολλοί δεν φαντάζονται αρουραίους όταν σκέφτονται την ενσυναίσθηση, αλλά μια πρόσφατη μελέτη αποδεικνύει ότι οι αρουραίοι συμπάσχουν με τους φίλους τους. Στη μελέτη, οι αρουραίοι έσωσαν τους φίλους τους από πνιγμό. Το πείραμα έδειξε ότι όταν ένας αρουραίος ήταν μούσκεμα στο νερό, ένας άλλος αρουραίος έμαθε γρήγορα πώς να χειρίζεται έναν μοχλό που θα επέτρεπε στον αρουραίο να διαφύγει σε μια στεγνή περιοχή.
Έχουν τα ζώα συναισθήματα;
Ο βραβευμένος περιβαλλοντικός συγγραφέας Carl Safina ασχολήθηκε με αυτό ακριβώς το ερώτημα σε συνέντευξή του στο National Geographic. Είπε: «Παρατηρώντας τα ζώα σε όλη μου τη ζωή, πάντα με εντυπωσίαζε το πόσο παρόμοια είναι με εμάς. Πάντα με συγκινούσαν οι δεσμοί τους και με εντυπωσίαζαν -ενίοτε με τρόμαζαν- τα συναισθήματά τους». Στην πραγματικότητα, όσοι εργάζονται πιο κοντά στα ζώα είναι περισσότερο πεπεισμένοι ότι όντως περιέχουν ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων και αισθημάτων.
Παρόλο που πρέπει να γίνουν ακόμη πολλές έρευνες σχετικά με τα συναισθήματα των ζώων, υπάρχουν περισσότερες αποδείξεις από ποτέ στην ιστορία ότι τα ζώα βιώνουν συναισθήματα όπως κι εμείς. Κατά πάσα πιθανότητα, αυτά τα συναισθήματα παίζουν σημαντικό ρόλο στη ζωή και την επιβίωσή τους.
