Σε μια χρονιά που σημαδεύτηκε από θερμοκρασίες ρεκόρ, η κορύφωση της εποχής των πυρκαγιών έδειξε για μία ακόμη φορά το σκληρό της πρόσωπο στη χώρα μας, αλλά και σε πολλά άλλα μέρη του πλανήτη. Η άνοδος της παγκόσμιας θερμοκρασίας έχει δημιουργήσει ένα εντελώς νέο καθεστώς, που μεταβάλλει τη φύση των πυρκαγιών και συμβάλλει, κατ’ επέκταση, στην εξέλιξη της κλιματικής αλλαγής, αυξάνοντας παράλληλα τον κίνδυνο για την υγεία και τη ζωή μας.
Στο πέρασμα του χρόνου, πολλά οικοσυστήματα έχουν εξελιχθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να αντέχουν τις τακτικές πυρκαγιές. Ορισμένα μάλιστα τρέφονται από αυτές: Υπάρχουν φυτά που χρειάζονται τις φλόγες για να τα βοηθήσουν να αναπαραχθούν. Αυτή, όμως, δεν είναι ολόκληρη η εικόνα. O Jack Marley, Συντάκτης Περιβάλλοντος και Ενέργειας στο The Conversation με ερευνητικό υπόβαθρο στη θαλάσσια βιολογία μιλάει για τα νέα δεδομένα της φωτιάς στη ζωή μας.
Το νέο καθεστώς της πυρκαγιάς: Μια επικίνδυνη εξέλιξη
«Μοιάζει σαν να συνηθίζουμε το ότι καίγεται η Γη», σχολιάζουν ο Víctor Fernández García και η Cristina Santín, που μελετούν τις πυρκαγιές στο Πανεπιστήμιο της Λωζάνης και στο Πανεπιστήμιο Swansea αντίστοιχα. Η πρόσφατη έρευνά τους αναδεικνύει μια σκληρή πραγματικότητα: Το είδος των πυρκαγιών που στοίχισε τη ζωή σε πάνω από 130 ανθρώπους στη Χιλή νωρίτερα το 2024, εμφανίζεται τώρα δύο φορές πιο συχνά και είναι πολύ πιο καταστροφικό απ’ ό,τι πριν από δύο δεκαετίες.
Αυτή η ανησυχητική τάση συνδέεται στενά με την αύξηση των εκπομπών ορυκτών καυσίμων, οι οποίες ενισχύθηκαν κατά περισσότερο από 1/3 κατά την ίδια περίοδο. Η καύση άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αερίου είναι η κύρια αιτία για την ενίσχυση της συχνότητας, της έντασης και της διάρκειας των πυρκαγιών. Επιπλέον, η κλιματική αλλαγή έχει καταστήσει τις ήδη ξηρές, επιρρεπείς στις πυρκαγιές περιοχές ακόμη πιο ξηρές, ενισχύοντας παράλληλα τον κίνδυνο ακραίων κυμάτων καύσωνα. Παράγοντες όπως η κτηνοτροφία και η αποψίλωση των δασών έχουν επίσης διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε αυτή την κλιμακούμενη κρίση.
Η φωτιά γεννά φωτιά: Πώς δημιουργείται ο φαύλος κύκλος
«Όταν οι πυρκαγιές γίνονται μεγάλες και πολύ θερμές, μπορούν στην πραγματικότητα να δημιουργήσουν τον δικό τους καιρό», εξηγεί ο Kyle Hilburn, ερευνητής ατμόσφαιρας στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Κολοράντο. Για παράδειγμα, στα τέλη της δεκαετίας του 1990 οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι οι πυρκαγιές μπορούν να δημιουργήσουν καταιγίδες.
Η καύση της βλάστησης παράγει θερμότητα, η οποία με τη σειρά της θερμαίνει τον αέρα κοντά στο έδαφος. Ο αέρας αυτός ανυψώνεται, συμπυκνώνεται σε σύννεφα και μέρος αυτού παγώνει. Η σύγκρουση υγρών και παγωμένων σωματιδίων δημιουργεί ένα φορτίο που εξουδετερώνεται από τους κεραυνούς. Μπορεί μεν η ξηρή ατμόσφαιρα πάνω από μια πυρκαγιά να μην παράγει βροχή, αλλά οι «ξηροί» κεραυνοί που προκύπτουν μπορούν να προκαλέσουν νέες πυρκαγιές σε ξερά χόρτα και θάμνους. Επιπλέον, ο αέρας που αναδύεται από μια πυρκαγιά μπορεί να δημιουργήσει «στρόβιλους φωτιάς», που διασκορπίζουν την καυτή στάχτη και εξαπλώνουν περαιτέρω τη φωτιά.
Αυτή η κυκλική διαδικασία σημαίνει ότι οι πυρκαγιές όχι μόνο δημιουργούν περισσότερες πυρκαγιές, αλλά συμβάλλουν και στην παγκόσμια κλιματική αλλαγή. Καθώς τα δάση καίγονται, απελευθερώνουν άνθρακα στην ατμόσφαιρα, τροφοδοτώντας περαιτέρω την κλιματική αλλαγή. Αυτό, με τη σειρά του, οδηγεί σε συχνότερες και εντονότερες πυρκαγιές, οι οποίες ενισχύουν τις ποσότητες άνθρακα στην ατμόσφαιρα.
Ο αντίκτυπος αυτών των ολοένα και πιο επικίνδυνων πυρκαγιών γίνεται αισθητός σε ολόκληρο τον κόσμο. Στη Ρωσία, οι πυρκαγιές αυξήθηκαν κατά 50% αυτό το καλοκαίρι. Αυτό καθιστά τα βόρεια δάση της Ευρώπης, της Ασίας και της Βόρειας Αμερικής, μερικές από τις πιο σημαντικές πηγές άνθρακα στη Γη, ιδιαίτερα ευάλωτα. Σύμφωνα, μάλιστα, με τις μελέτες των περιβαλλοντολόγων Natascha Kljun και Julia Kelly από το Πανεπιστήμιο Lund, τα τρέχοντα ερευνητικά μοντέλα ενδέχεται να υποτιμούν τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των πυρκαγιών στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Η έρευνά τους στα σουηδικά βόρεια δάση δείχνει ότι οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από τις καμένες περιοχές συνεχίζονται για αρκετά χρόνια μετά την κατάσβεση των πυρκαγιών.
Παρά την κλιματική αλλαγή, όμως, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι πολλές πυρκαγιές δεν θα αναφλέγονταν χωρίς την ανθρώπινη συμμετοχή, που αποτελεί συχνά τη γενεσιουργό αιτία.
Όλα αυτά ενισχύουν τον προβληματισμό για τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των πυρκαγιών στην ανθρώπινη υγεία. Πλέον, οι κοινότητες επηρεάζονται για μήνες μετά από κάθε πυρκαγιά, ζώντας σχεδόν μόνιμα κάτω από έναν ουρανό αιθαλομίχλης, κάτι που κάνει τους ειδικούς να ανησυχούν για ακόμη σοβαρότερες συνέπειες: Ενίσχυση του άσθματος, μειωμένη λειτουργία των πνευμόνων, υψηλότερο κίνδυνο άνοιας και πρόωρο θάνατο.
Δεν είμαστε, όμως, μόνο εμείς που παλεύουμε να αναπνεύσουμε. Πρόσφατη έρευνα των χημικών Delphine Farmer και Mj Riches στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Κολοράντο αποκαλύπτει ότι η φύση υποφέρει εξίσου από τον καπνό των πυρκαγιών. «Τα φυτά αντιδρούν με παρόμοιο τρόπο. Συμπεριφέρονται σαν να κλείνουν τα παράθυρα και τις πόρτες τους και κρατούν την αναπνοή τους», λένε οι ερευνητές. Τα πεύκα ponderosa, για παράδειγμα, σφραγίζουν τους πόρους των φύλλων τους, κρατώντας ουσιαστικά «την αναπνοή τους» και σταματώντας τη φωτοσύνθεση, τη διαδικασία που τα κρατά ζωντανά.
Συμπερασματικά, καθώς οι πυρκαγιές γίνονται πιο ακραίες, η ικανότητά τους να μεταβάλλουν τα καιρικά φαινόμενα και να συμβάλλουν στην υπερθέρμανση του πλανήτη παρουσιάζει έναν φαύλο κύκλο που είναι δύσκολο να «σπάσει». Η αντιμετώπιση αυτής της κρίσης απαιτεί μια συντονισμένη προσπάθεια για τη μείωση των εκπομπών ορυκτών καυσίμων, καλύτερη διαχείριση των περιοχών που χαρακτηρίζονται από αυξημένο κίνδυνο πυρκαγιάς και κατάλληλη προετοιμασία για την καταπολέμηση των προκλήσεων υγείας που συνεπάγεται η κλιματική αλλαγή.
