Εδώ και αρκετά χρόνια, οικονομολόγοι και κεντρικοί τραπεζίτες προσπαθούν να λύσουν το λεγόμενο «παράδοξο των χαρτονομισμάτων»: εδώ και δεκαετίες, σε όλες τις ανεπτυγμένες οικονομίες, οι πληρωμές με μετρητά γίνονται όλο και λιγότερο, αλλά η ποσότητα και η αξία των χαρτονομισμάτων που κυκλοφορούν είναι όλο και μεγαλύτερη.
Και αυτό ,παρά το γεγονός οτι τα τελευταία χρόνια, η χρήση μετρητών για πληρωμές από τους πολίτες έχει μειωθεί σημαντικά σε όλες τις ανεπτυγμένες οικονομίες. Αυτή η τάση έχει ενισχυθεί μάλιστα τον τελευταίο ενάμιση χρόνο ,λόγω της πανδημίας, η οποία ευνόησε τη διάδοση των ψηφιακών και ανέπαφων συστημάτων πληρωμών .
Το 2020 όμως ,στις Ηνωμένες Πολιτείες για παράδειγμα , η χρήση μετρητών στον πληθυσμό έπεσε κατακόρυφα, αλλά η αξία των χαρτονομισμάτων σε κυκλοφορία αυξήθηκε κατά 16%σε σύγκριση με το 2019. Το ίδιο συνέβη και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με αύξηση 11%.
Μέσα σε 20 χρόνια, η συνολική αξία των δολαρίων σε χαρτονομίσματα τετραπλασιάστηκε και των λιρών τριπλασιάστηκε . Η αξία των χαρτονομισμάτων σε ευρώ έχει αυξηθεί ακόμη περισσότερο, αλλά επειδή είναι ένα νόμισμα που γεννήθηκε πριν από περίπου 20 χρόνια, ο αριθμός είναι μικρότερος.
Ευθύνεται το οργανωμένο έγκλημα;
Γιατί όμως να τυπώνονται όλο και περισσότερα χαρτονομίσματα, αν προφανώς κανείς δεν τα χρησιμοποιεί; Όπως έγραψε ο Economist, οι κεντρικές τράπεζες προσπάθησαν να δώσουν αρκετές εξηγήσεις για αυτό το παράδοξο φαινόμενο , αλλά καμία από αυτές δεν ήταν ιδιαίτερα ικανοποιητική.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), η αξία των πληρωμών σε ευρώ με κάρτες αυξήθηκε κατά 8,7 % μόνο το 2020 , ενώ η αξία των πληρωμών με μετρητά βρίσκεται σε αργή και σταθερή πτώση εδώ και μερικές δεκαετίες. Πάντως, το 70 -80% όλων των συναλλαγών συνεχίζουν να γίνονται σε μετρητά.
«Η πιο πιθανή απάντηση – και η πιο ενοχλητική για το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα – είναι ότι η τεράστια ζήτηση για μετρητά οφείλεται στη δραστηριότητα εγκληματικών ομάδων και παράνομων οργανώσεων, για τις οποίες τα μετρητά είναι ο ασφαλέστερος τρόπος λειτουργίας και χρηματοδότησης, χωρίς κίνδυνο να ανακαλυφθούν από τις αρχές.
Ωστόσο, παρά το γεγονός αυτό, γράφει ο Economist, οι παγκόσμιες οικονομικές αρχές κάνουν ελάχιστα για να ανακόψουν το πρόβλημα και να μεταρρυθμίσουν το σύστημα των μετρητών. Ίσως επειδή το θεωρούν λιγότερο σημαντικό από άλλα μεγάλα χρηματοοικονομικά ζητήματα, και εν μέρει επειδή οι τρέχουσες οικονομικές και πολιτικές ισορροπίες καθιστούν άβολο τον περιορισμό της έκδοσης χαρτονομισμάτων.
Μειώνοντας την έκδοση στο ελάχιστο, μπορούμε να πούμε ότι τα μετρητά σε κυκλοφορία αυξάνονται επειδή αυξάνεται η ζήτηση. Όλα τα μεγάλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα δεν έχουν ιδιαίτερους περιορισμούς στην έκδοση μετρητών, και πράγματι ένας από τους στόχους τους είναι να εξασφαλίσουν τη διαθεσιμότητά τους. Κάθε φορά που μια εμπορική τράπεζα καταθέτει ένα ορισμένο ποσό ηλεκτρονικού νομίσματος στην κρατική κεντρική της τράπεζα και ζητά μετρητά, η κεντρική τράπεζα της επιστρέφει μετρητά που ισοδυναμούν με την αξία της κατάθεσης.
Επομένως, εάν οι κεντρικές τράπεζες συνεχίσουν να κυκλοφορούν μετρητά, ο λόγος είναι ότι υπάρχουν όλο και περισσότερες οντότητες που το ζητούν. Το πρόβλημα είναι ότι είναι δύσκολο να κατανοήσουμε γιατί ζητείται, δεδομένου ότι η χρήση μετρητών για την πληρωμή αγαθών και υπηρεσιών είναι όλο και λιγότερο διαδεδομένη.
Πολλές οι εξηγήσεις
Οι κεντρικοί τραπεζίτες προσπαθούν να εξηγήσουν αυτό το παράδοξο εδώ και χρόνια, με μη ικανοποιητικά αποτελέσματα. Το 2009 , ο σημερινός διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας, Αντριου Μπέιλι, έδωσε μια εξήγηση για το παράδοξο φαινόμενο ,υποστηρίζοντας ότι λόγω της οικονομικής κρίσης όλο και περισσότεροι άνθρωποι προτιμούσαν να κρατούν χρήματα στο σπίτι.
Επιπλέον, ο αριθμός των ΑΤΜ για ανάληψη χρημάτων αυξανόταν, γεγονός που καθιστούσε αναγκαία τη χρήση περισσότερων μετρητών για να διατηρηθούν τα αποθέματά τους. Στα χρόνια που πέρασαν, και οι δύο αυτοί λόγοι αποδείχθηκαν λανθασμένοι: η κρίση τελείωσε και ο αριθμός των ΑΤΜ στο Ηνωμένο Βασίλειο μειώνεται εδώ και χρόνια, αλλά τα μετρητά σε κυκλοφορία συνεχίζουν να αυξάνονται.
Η Fed, η Αμερικανική Κεντρική Τράπεζα, προσπάθησε να εξηγήσει το φαινόμενο λέγοντας ότι αφού ο πληθωρισμός και τα επιτόκια ήταν πολύ χαμηλά εδώ και δεκαετίες, οι πολίτες δεν είχαν κανένα κίνητρο να καταθέσουν τα μετρητά τους στην τράπεζα.
Τον Φεβρουάριο του 2021, η ΕΚΤ προσπάθησε να εξηγήσει το παράδοξο φαινόμενο μια μελέτη , ωστόσο, πολύ μη ικανοποιητική. Η ΕΚΤ σημειώνει ότι μόνο μεταξύ 20 και 22% των τραπεζογραμματίων που κυκλοφορούν, χρησιμοποιούνται για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το 28 έως 50% των χαρτονομισμάτων αποτελούν αποταμίευση και δεν δαπανώνται, ενώ μεταξύ 30-50% των τραπεζογραμματίων ευρώ βρίσκονται στο εξωτερικό. Ο λόγος για τον συνεχή πολλαπλασιασμό των τραπεζογραμματίων, ωστόσο, δεν εξηγείται με σαφήνεια.
«Απάντηση» στους ελέγχους;
Καμία από τις επίσημες εξηγήσεις που παρέχονται από διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα δεν αναφέρει παράνομες δραστηριότητες ή το οργανωμένο έγκλημα. Αλλά αυτός, σύμφωνα με τον Economist , είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο η κυκλοφορία των μετρητών εξακολουθεί να είναι τόσο υψηλή και σε άνοδο. Από τη δεκαετία του 1980, το διεθνές τραπεζικό σύστημα γίνεται όλο και πιο εποπτευόμενο και ελεγχόμενο και το ξέπλυμα χρήματος μέσω τραπεζών και υπεράκτιων λογαριασμών γίνεται όλο και πιο δύσκολο. Ο μόνος τρόπος διεξαγωγής παράνομης οικονομικής δραστηριότητας, πλέον, περνά από τη χρήση μετρητών, η οποία είναι δύσκολο να εντοπιστεί (αν και η χρήση κρυπτονομισμάτων έχει επίσης αυξηθεί εδώ και αρκετό καιρό ).
Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, περίπου τα μισά από όλα τα τραπεζογραμμάτια που κυκλοφορούν χρησιμοποιούνται «για να επιτρέψουν στους εγκληματίες να αποφύγουν την ολοένα και πιο προσεκτική παρακολούθηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος από τις κυβερνήσεις».
Ο Economist αναφέρει μια μεγάλη υπόθεση κατάσχεσης μετρητών το 2020, όταν μια γυναίκα εντοπίστηκε στο αεροδρόμιο Χήθροου με έξι βαλίτσες γεμάτες μετρητά, συνολικής αξίας σχεδόν δύο εκατομμυρίων λιρών, που προσπαθούσε να βγάλει το εξωτερικό. Ήταν η μεγαλύτερη κατάσχεση μετρητών στο Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά και μια κλήση αφύπνισης για τις αρχές,
Υπάρχουν διάφορες λύσεις που θα μπορούσαν να λάβουν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα για να περιορίσουν το πρόβλημα. Ένα από τα πιο απλά θα ήταν να αφαιρεθούν από την κυκλοφορία τα τραπεζογραμμάτια υψηλότερης ονομαστικής αξίας, όπως τα τραπεζογραμμάτια των 500 ή 200 ευρώ, των οποίων η μεγάλη ονομαστική αξία διευκολύνει πολύ τη χρήση τους για παράνομες δραστηριότητες.
Σε ένα πακέτο τσιγάρα, για παράδειγμα, υπάρχει η δυνατότητα να μεταφερθούν έως και 40 χαρτονομίσματα των 500 ευρώ, αξίας 20.000 ευρώ. Ένας φάκελος με 2.000 χαρτονομίσματα των 500 ευρώ έχει αξία 1 εκατομμυρίου ευρώ και βάρος λίγο πάνω από 2 κιλά.
Η ΕΚΤ έχει σταματήσει να τυπώνει χαρτονομίσματα των 500 ευρώ, αλλά υπάρχουν ακόμη 400 εκατομμύρια τέτοια χαρτονομίσματα σε κυκλοφορία (και 750 εκατομμύρια των 200 ευρώ).
naftemporiki.gr
