Δυο πολιτικοί επιστήμονες επιχειρούν να μπουν στο μυαλό του ψηφοφόρου, προσδιορίζοντας μεταξύ άλλων στοιχεία της προσωπικότητας που θεωρούν ότι σχετίζονται με την εκλογική συμπεριφορά μας.
Φαντάζομαι πολλούς που θα πλήρωναν όσο όσο για να μπουν στο μυαλό του ψηφοφόρου και να καταλάβουν πώς σκέφτεται και –κυρίως– πώς αποφασίζει τι θα ψηφίσει. Ήδη το επιχειρούν με παντοίους τρόπους, για προφανή λόγο: να τον επηρεάσουν. Και να οι δημοσκοπήσεις, τα εμπνευσμένα σλόγκαν, οι προβλέψεις πριν φτάσουμε στην κάλπη και, βέβαια, οι αναλύσεις επί των αποτελεσμάτων, οι απολογισμοί για νικητές και ηττημένους, οι διορθωτικές κινήσεις και όλα τα λοιπά. Δεν έχω ακούσει βέβαια κανέναν να αναρωτιέται τι θα βλέπαμε αν προσεγγίζαμε το θέμα από πιο ψυχολογική σκοπιά ή να κάνει λόγο για χαρακτηριστικά προσωπικότητας των φηφοφόρων.
Το κενό έχουν επιχειρήσει να καλύψουν οι συγγραφείς του βιβλίου «Inside the Mind of a Voter: A New Approach to Electoral Psychology» (Στο μυαλό ενός ψηφοφόρου: Μια νέα προσέγγιση στην εκλογική ψυχολογία). O Michael Bruter, καθηγητής πολιτικής επιστήμης στο LSE, και η Sarah Harrison, ερευνήτρια στο ίδιο πανεπιστήμιο, έχουν συνεργαστεί στη συγγραφή και άλλων βιβλίων, όπως όμως επισημαίνουν στην εισαγωγή τους, αυτό ήταν το πιο απαιτητικό.
Οι εκλογές από άλλη σκοπιά
«Αρχικός στόχος μας ήταν να γράψουμε ένα βιβλίο που θα αναθέρμαινε το ενδιαφέρον του επιστημονικού μας κλάδου μας για τις ψυχολογικές ερμηνείες της ψήφου που, παραδόξως, είναι εκτός μόδας ακριβώς τη στιγμή που τις χρειαζόμαστε περισσότερο», αναφέρουν χαρακτηριστικά. «Αλλά στην πορεία αρχίσαμε να σκεφτόμαστε μήπως είχαμε να δώσουμε ένα πιο ρηξικέλευθο και πιο θεμελιώδες μήνυμα (ή δύο)». Τελικά, εξηγούν ότι επιχείρησαν να απαντήσουν ορισμένα «αναμφίβολα προκλητικά ερωτήματα», όπως:
- Μήπως μελετάμε τις εκλογές με τελείως λάθος τρόπο;
- Μήπως έχει μεγαλύτερη σημασία να καταλάβουμε αν οι εκλογές κάνουν τον κόσμο ευτυχισμένο, αν του δίνουν μια αίσθηση ολοκλήρωσης και λύτρωσης, παρά να εστιάσουμε γιατί ψηφίζουν τον τάδε ή τη δείνα;
- Μήπως δεν ευσταθεί η γενική παραδοχή ότι η ψήφος ερμηνεύει μια ξεκάθαρη προτίμηση; Μήπως στην ουσία οι ψηφοφόροι δεν προσέρχονται στην κάλπη σαν κακομαθημένα παιδιά που θέλουν το πιο μεγάλο παγωτό, αλλά μάλλον σαν δάσκαλοι που πρόκειται να βαθμολογήσουν μια εργασία, έχοντας εμμέσως έναν τέτοιο ρόλο;
- Μήπως οι εκλογές θα μπορούσαν να βγάλουν ταυτόχρονα σε ένα άτομο τον καλύτερο και τον χειρότερο εαυτό του, και πώς θα μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο;
- Μήπως η ίδια η ύπαρξη των εκλογών έχει αλλάξει τη φύση της ανθρωπότητας;
Χαρακτηριστικά προσωπικότητας που παίζουν ρόλο
Για να πετύχουν τον νέο τους στόχο, οι συγγραφείς αναγκάστηκαν να επεκτείνουν τη μεθοδολογία τους πέρα από το «comfort zone» τους, συγκεντρώνοντας και κωδικοποιώντας έναν τρομακτικό –κυριολεκτικά– όγκο δεδομένων, από πλευρές που δεν είχαν φανταστεί στο παρελθόν. Αναλύοντάς τα, κατέληξαν ότι υπάρχουν οκτώ χαρακτηριστικά προσωπικότητας που παίζουν ρόλο στις αντιλήψεις, τις εκτιμήσεις και τη συμπεριφορά των πολιτών στον κύκλο της εκλογικής διαδικασίας.
«Αυτά τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας», επισημαίνουν οι συγγραφείς του βιβλίου, «μπορεί να μην είναι τα πιο καθοριστικά για ένα άτομο είτε από πολιτική σκοπιά είτε γενικά, ωστόσο είναι συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και κλίμακες που φαίνεται να συνδέονται με συγκεκριμένα αφηγήματα της εκλογικής εμπειρίας».
1. Ευαισθησία
Η ευαισθησία είναι μία από τις θεμελιώδεις πτυχές της προσωπικότητας, που οδηγεί συγκεκριμένα στην κατανόηση και τη συμπόνια. Έχει μια εσωτερική διάσταση, το πώς εισπράττουμε δηλαδή τη συμπεριφορά των άλλων και αντιδρούμε σε αυτή, και μια εξωτερική διάσταση, που αφορά την ενσυναίσθηση. Το σκεπτικό ότι η ευαισθησία επηρεάζει την εκλογική συμπεριφορά έχει να κάνει με τη συναισθηματική διάσταση της ψήφου και παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του σκεπτικού ενός ψηφορόρου, ιδίως όταν μιλάμε για ενσυναίσθηση.
2. Άγχος
Το άγχος σχετίζεται με διάφορες ψυχοπαθολογίες. Μολονότι έχει να κάνει με την ευαισθησία, συνεπάγεται ιδίως μια τάση για πεσιμιστικές προβλέψεις και ανησυχία, καθώς και μια τάση αυτοαμφισβήτησης που μπορεί να έχει «παραλυτική» επίδραση.
3. Αποξένωση
Και η αποξένωση σχετίζεται με την ευαισθησία, έχει όμως σχέση και με τα αισθήματα κοινωνικής συμπερίληψης ή απομόνωσης. Ορισμένοι πολίτες νιώθουν αυθόρμητα ότι εντάσσονται σε ευρύτερες κοινωνικές τάσεις και απόψεις, ενώ άλλοι αισθάνονται ότι διαφέρουν από το πλήθος και περιθωριοποιούνται από αυτό. Επίσης, οι ψηφοφόροι μπορεί να αντιλαμβάνονται διαφορετικά το τι σημαίνει να κινείσαι προς την προοπτική της νίκης ή της ήττας, οπότε η προσωπική προδιάθεση για αποξένωση μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο.
4. Φιλοδοξία για ελευθερία
Η έννοια αυτή ισορροπεί ανάμεσα στην ελευθερία και την τάξη, δύο θεμελιώδεις ψυχολογικές ανάγκες του ανθρώπου. Η ελευθερία και η επιλογή παίζουν πρωταρχικό ρόλο σε διάφορα εκλογικά αφηγήματα, ενώ άλλα εστιάζουν στον φόβο του χάους και της αταξίας. Η φιλοδοξία για ελευθερία έχει να κάνει π.χ. με το αν ένα άτομο προτιμά να μένει σε ό,τι γνωρίζει ή να καινοτομεί, αν θέλει να αυτοσχεδιάζει ή προτιμά να ακολουθεί οδηγίες, αν προτιμά να ερμηνεύει μάλλον παρά να αποφασίζει.
5. Εξωστρέφεια
Η εξωστρέφεια συνδέεται στενά με την κοινωνικότητα και τις συλλογικές φιλοδοξίες. Αφορά στην αναζήτηση φυσικών, συναισθηματικών και πνευματικών αλληλεπιδράσεων με τους άλλους, ενώ το αντίθετο είναι η ροπή προς τη μοναξιά και την απομόνωση. Πολλοί ψηφοφόροι δίνουν σημασία στο συλλογικό χαρακτήρα της εκλογικής διαδικασίας, από την προσέλευση στα εκλογικά κέντρα μέχρι την αναμονή για πανηγυρισμούς.
6. Αποφυγή ρίσκου
Η αποφυγή ρίσκου είναι ένα χαρακτηριστικό προσωπικότητας που παίζει σημαντικό ρόλο σε πολλά οικονομικά μοντέλα. Επηρεάζει την επενδυτική συμπεριφορά κάποιου, αλλά επίσης μπορεί να καθορίζει πόσο ανοιχτοί είμαστε σε νέους υποψήφιους, ή σε ριζοσπαστικές, ανατρεπτικές αντιλήψεις.
7. Νοιάξιμο
Οι άνθρωποι που νοιάζονται σκέφτονται κατά κύριο λόγο τις διαδικασίες, ενώ οι άλλοι εστιάζουν στα αποτελέσματα, κάτι που επηρεάζει καθοριστικά την εκλογική σκέψη και ιδεολογία.
8. Αντιπαράθεση
Το πόσο άνετα αισθανόμαστε με το να μπαίνουμε σε αντιπαράθεση με άλλους ή να παίρνουμε θέση σε περιπτώσεις αντιπαράθεσης, διαφωνίας ή σύγκρουσης συμφερόντων. Αν δεν το θέλουμε, προτιμάμε να μην έχουμε το βέλτιστο αποτέλεσμα, αρκεί να αποφύγουμε την όποια ένταση. Αυτό το χαρακτηριστικό σχετίζεται με το πόσο διεκδικητικοί είμαστε και το πώς συμβιβάζουμε τις πεποιθήσεις μας με την επιδίωξη για ηρεμία.
