Το Πάσχα και τα έθιμά του στην παλιά Μηχανιώνα

Η προσέλευση με κατάνυξη στις 9 εκκλησίες της, το έθιμο της πυράς, η περιφορά του Επιταφίου, οι χοροί, τα φαγητά της Λαμπρής και το τουφεκίδι της Ανάστασης

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Βαθιά θρησκευτική κατάνυξη αλλά και ένας πλούτος εκδηλώσεων, σηματοδοτούσαν τον εορτασμό της μεγαλύτερης γιορτής της Χριστιανοσύνης, το Πάσχα, στην παλιά Μηχανιώνα της Κυζίκου, πριν την Μικρασιατική καταστροφή του 1922. Ήταν τότε, πριν την αναγκαστική απομάκρυνση των κατοίκων της Μηχανιώνας από τις πατρογονικές τους εστίες και την εγκατάστασή τους στη Νέα Μηχανιώνα, που τηρούσαν τα έθιμα με ευλάβεια, συνεχίζοντας τις μακραίωνες παραδόσεις που κράτησαν ενωμένο τον ελληνισμό της Μικράς Ασίας στις πιο δύσκολες εποχές.

Οι εκδηλώσεις για το Πάσχα, ξεκινούσαν, σύμφωνα με τον Μαργαρίτη Ευαγγελίδη, ακόμη από την Παρασκευή πριν την εβδομάδα των Βαϊων, όταν ψάλλονταν οι χαιρετισμοί του Ακάθιστου Ύμνου στις πολλές εκκλησίες που είχε η παλιά Μηχανιώνα και κυρίως στους ιερούς ναούς της Παναγίας Καστριανής, στην Παναγία την Μεγάλη και στην Παναγία την Γρηγορίτσα. Την ώρα που ψάλλονταν ο Ακάθιστος Ύμνος, ομάδες νέων έξω από τις εκκλησίες αυτές, άναβαν μεγάλες φωτιές.

«Τούτων αι πυραί της Παναγίας Καστριανής και της Παναγίας Γρηγορίτσας, ως αντικρυζόμεναι είναι θεαταί εις τα εκκλησιάσματα εκατέρας εκκλησίας και οι παρασκευάζοντες τας πυράς παίδες, αμιλλώνται περί της νίκης, ήτοι τις των δύο αντιπάλων ομάδων θα δείξη πυράν μεγαλυτέραν, υψηλοτέραν και λαμπροτέραν», σημείωνε ο Ευαγγελίδης. 1

Το άναμμα της πυράς
Για το άναμμα αυτών των μεγάλων πυρών οι διαγωνιζόμενοι νέοι, έπαιρναν το αναγκαίο εύφλεκτο υλικό, που ήταν κυρίως φρύγανα, τσαρίχες (θάμνους), κληματίδες κ.α. από αποθήκες που είχαν δημιουργήσει από την ενορία του Αγίου Νικολάου του Μώλου για την πυρά της Παναγίας της Καστριανής και από την ενορία του Αγίου Γεωργίου για την πυρά της Παναγίας Γρηγορίτσας. 2

Το χτίσιμο της παλιάς εκκλησίας της Παναγίας Φανερωμένης στη Νέα Μηχανιώνα το 1928 από τον αρχιτέκτονα Θ.Μπουρμπούλη

«Ότε δε οι ιερείς εντός των ιερών τούτων ναών ψάλλουσι το τελευταίον ήμισυ του Ακαθίστου Ύμνου, οι παίδες θέτουσι πυρ εις τον όγκον τούτον και παρατηρούσιν αντιζήλως τίνος των αντιπάλων η πυρά αναδίδει φλόγαν υψηλοτέραν και λαμπροτέραν. Ούτω δε καταφανής γένηται η υπεροχή, οι παίδες της νικώσης ενορίας αλαλάζουσιν επί τη νίκη και λοιδορούσι τους ηττημένους μεγάλη τη φωνή…» 3.

Το άναμα της πυράς, επαναλάμβαναν οι νέοι και τα παιδιά της Μηχανιώνας και το Μεγάλο Σάββατο, έξω από τις εκκλησίες του Αγίου γεωργίου, του Αγίου Νικολάου του Μώλου και του Αγίου Νικολάου του Μεσοχωρίου. Ενώ παράλληλα, κατασκεύαζαν ένα ομοίωμα ανθρώπου, που αντιπροσώπευε τον Ιούδα τον Ισκαριώτη, που το έκαιγαν στη συνέχεια.

Ξημερώματα του Μ.Σαββάτου η περιφορά του Επιταφίου

Όπως μας πληροφορεί ο Αθανάσιος Μπόγκας, τον Επιτάφιο στην παλιά Μηχανιώνα τον περιέφεραν με μεγάλη κατάνυξη και πένθος. Η περιφορά γινόταν στα βαθιά ξημερώματα του Μεγ. Σαββάτου. Προπορεύονταν τα παιδιά και έψαλλαν δυνατά το «Κύριε ελέησον». Και ότανβ τα άκουγε κανείς, καταλαμβανόταν από συγκίνηση και λύπη.

Τα τσουρέκια, τα έκαναν οι νοικοκυρές την ημέρα του Μ. Σαββάτου. Ενώ για την Ανάσταση, κάθε οικογένεια έσφαζε αρνί, γιατί τότε όλοι είχαν δικά τους πρόβατα.

Το γεμιστό αρνί στο φούρνο
Το αρνί δεν το έψηναν στη σούβλα, αλλά το έκαναν γεμιστό στο φούρνο. Το γέμιζαν με ψιλοκομμένη τη συκωταριά, με ρύζι, άνηθο, κρεμμυδάκια φρέσκα, το έβαζαν σε μεγάλο τέντζερη, σκέπαζαν το αρνί με μάραθο και στη συνέχεια σκέπαζαν τον τέντζερη και έφραζαν το καπάκι με ζυμάρι για να βράσει καλύτερα. Το έβαζαν από βραδύς στο φούρνο και το έβγαζαν το πρωί που έβγαιναν από την εκκλησία και το έτρωγαν. Όταν δεν υπήρχε ρύζι, το γέμισμα γινόταν με ψωμί. 4

Τη Λαμπρή, η καμπάνα της εκκλησίας χτυπούσε στις 2 ύστερα από τα μεσάνυχτα. Πήγαινε όλο το χωριό και περίμεναν όλοι, γέροι και παιδιά, μέχρι να τελειώσει η λειτουργία, για να ακούσουν τον Καλό Λόγο, δηλαδή την ευχή Ιωάννη του Χρυσόστομου, στην απόλυση.

Στη δεύτερη Ανάσταση, πήγαιναν στην εκκλησία όλοι στολισμένοι όπως πηγαίνουν στο χορό. Και οι γριές ακόμη φορούσαν τα μεταξωτά τους, τα παλληκάρια στολισμένα και με το τουφέκι στον ώμο, οι ιερείς χρυσοστολισμένοι, τα παιδάκια χρυσοστολισμένα κρατούσαν τα εξαπτέρυγα. Όλοι χαρούμενοι έβγαιναν ύστερα από την εκκλησία να πάνε να χαιρετίσουν τον Άγιο Νικόλαο στους Αμολιάτες.

Μηχανιώτες σε ομαδική φωτογράφιση τη δεκαετία του 1930

Εκεί άρχιζε το τουφεκίδι. Σωστός πόλεμος, οι μεν να νικήσουν τους δε. Κατόπιν, ανέβαιναν να πάνε να χαιρετίσουν τον Άγιο Νικόλαο στο Μεσοχώρι. Κι εκεί δεύτερος πόλεμος με τους Μεσοχωριάτες. Αμέσως μετά, επέστρεφαν στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.

Η γύρα του χαιρετισμού στο Μεσοχώρι
Φεύγοντας από την ενορία του Αγίου Γεωργίου, από το μώλο, ξεκινούσαν οι Αμολιάτες να πάνε να χαιρετίσουν το Μεσοχώρι με τη σειρά τους και κατόπιν τον Άγιο Γεώργιο. Το ίδιο έκαναν και οι της ενορίας του Αγίου Νικολάου στο Μεσοχώρι, φέρνοντας κι αυτοί τη γύρα του χαιρετισμού. 5

Τη Δευτέρα του Πάσχα, την Τρίτη, της Ζωοδόχου Πηγής, την Κυριακή του Θωμά και κάθε Κυριακή μέχρι της Αναλήψεως, στήνονταν οι πατροπαράδοτοι χοροί. Οι χοροί αυτοί γίνονταν στις πλατείες και κατά καιρούς άλλαζαν τοποθεσίες. Στα παλιά χρόνια πραγματοποιούνταν στο Λεύκο, μετά στη Μηχανιώνα και τελευταία στη Μαυρέλη, δηλαδή στα αλώνια.
Τα παλληκάρια έβγαιναν από τα παραθαλάσσια καπηλειά, έπαιρναν τα βιολιά και πήγαιναν στον τόπο του χορού. Εκεί μαζεύονταν όλο το χωριό. Οι μάνες συνόδευαν τις θυγατέρες τους και άρχιζαν οι χοροί. Χορεύονταν μόνο συρτός με βήματα σιγανά, καλαματιανός με σιγανότερα τσακίσματα και τσάμικος με τρία βήματα εμπρός και τρία βήματα πίσω. Χασάπικο χορό οι γυναίκες χόρευαν μόνο στους γάμους, ενώ αντικρυστό, καρσιλαμά, χόρευαν μόνο οι άντρες.

Σημειώσεις

1. Μαργαρίτης Εΰαγγελίδης, Η Μηχανιώνα της Κυζίκου. Ιστορία και Παράδοσις. Εταιρεία Μελέτης της καθ΄ημάς Ανατολής. Αθήνα 2005, σ. 195
2. Η παλιά Μηχανιώνα της Κυζίκου, είχε εννέα εκκλησίες που περιστοίχιζαν κυκλικά την κωμόπολη. Ήταν οι ιεροί ναοί της Αγίας Παρασκευής, της Παναγίας Καστριανής, του Αγίου Αθανασίου, της Αγίας τριάδας, του Αγίου Νικολάου του Ξενάκη, του Αγίου Ιωάννη της Πλατάνου, του Αγίου Θεοδώρου, της Παναγίας Κάναλης και της Αγίας Αικατερίνης. Ενώ επίσης υπήρχαν άλλες δύο εκκλησίες στα δύο νησάκια που βρίσκονται  απέναντι από τη Μηχανιώνα, του Αγίου Γεωργίου στο νησί Ελιά και του Αγίου Ανδρέα στο ομώνυμο νησάκι. Τέλος δε στην περιφέρεια της Μηχανιώνας υπήρχαν οι ιεροί ναοί του Προφήτη Ηλία, του Αγίου Σπυρίδωνος και του Αγίου Γεωργίου της Ράχης.
3. Ευαγγελίδης, στο ίδιο, σ.195
4. Ευάγγελος Αθ. Μπόγκας, Η Μηχανιώνα της Κυζίκου, Αθήνα 1964, σ.134
5. Στο ίδιο, σ.135

Πηγή: https://farosthermaikou.blogspot.com/