Αυτές τις ημέρες η μοίρα μου έπαιξε ένα πολύ διδακτικό παιγνίδι, όσον αφορά τις αντιλήψεις μου για τη σκηνοθεσία. Συγκεκριμένα, την περασμένη Κυριακή στις 9μμ παρακολούθησα στην Αθήνα σε θεατρική παράσταση το “Γράμμα στον Πατέρα” του Φραντς Κάφκα, από την θεατρική ομάδα “abnormal” σε σκηνοθεσία Πηνελόπης Φλουρή, ενώ σήμερα μου έλαχε να την δω και στη Θεσσαλονίκη, στο Ινστιτούτο Goethe, σε σκηνοθεσία Στέλιου Βραχνή .
Ειδικότερα, την περασμένη Παρασκευή, έτυχε να ακούσω στο ραδιόφωνο, θα ήταν είτε στο Δεύτερο Πρόγραμμα είτε στο Κόκκινο, για μία παράσταση του εμβληματικού έργου του Φραντς Κάφκα, κι επειδή θα πήγαινα στην Αθήνα να συναντήσω τη Λίλα Κατσάτου, που είναι εικαστικός, σκηνοθέτης, και πολιτισμ. ανθρωπολόγος, και την ρώτησα εάν παίζεται αυτή η παράσταση στην Αθήνα και βρήκε ότι παιζόταν στον χώρο Human Underground. Ενθουσιάστηκε και η ίδια με την ιδέα, καθώς φέτος είναι έτος Φραντς Κάφκα (100 χρόνια από το θάνατο του), και είχε παρακολουθήσει Κάφκα, την “Μεταμόρφωση” με τον αείμνηστο Δημήτρη Ποταμίτη στο πολύ ιδιαίτερο θέατρο “Έρευνας”. Mάλιστα επειδή η παράσταση ήταν Sold Out και το Σάββατο και την Κυριακή, κι επειδή είχα πάει επί τούτου από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα μιλήσαμε με τη σκηνοθέτιδα Πηνελόπη Φλουρή, που με την καλή της διάθεση, μας έβαλε πρόσθετα καθίσματα, ώστε να την παρακολουθήσαμε. Η συγκεκριμένη παράσταση, έχει μία καινοτόμα προσέγγιση συνδυασμού με ψηφιακά μέσα (βίντεο, ήχος, φωτισμός) με τον Δημήτρη Καταλειφό, ως τον πατέρα Κάφκα, να εμφανίζεται αποκλειστικά από βίντεο σε προβολή σε διαφορετικά επίπεδα, ενώ ο Φοίβος Παπακώστας, ως κύριος πρωταγωνιστής και ο μόνος επί σκηνής, να υποδύεται σε μονόλογο τον Φραντς Κάφκα, που εμφανίζεται ως ασθενικός χαρακτήρας, καθώς ήταν φυματικός ο συγγραφέας, όταν έγραφε την επιστολή.
Ο συγγραφέας εμφανίζεται να παραπέει στη σκηνή, λόγω της ασθένειας του, αλλά και λόγω της ψυχικής του επιβάρυνσης.
Μία εξαιρετική ερμηνεία που απέσπασε θερμότατο χειροκρότημα, και μας μετέφερε αυτό το αίσθημα ταπείνωσης και απόγνωσης του Φραντς Κάφκα όταν έγραφε την επιστολή στον πατέρα του. Αφού ολοκληρώθηκε η παράσταση στο Human Underground, νόμιζα ότι είχα δει ότι καλύτερο υπήρχε για το συγκεκριμένο έργο, καθώς είχε και μία πολύ μοντέρνα προσέγγιση, πέρα από το φως, σχεδόν ανακριτικό, που ίσως να είναι κοινό σκηνοθετικό στοιχείο στις παραστάσεις αυτού του έργου, κυριαρχεί το βίντεο του πατέρα σε τρία κρεμαστά επίπεδα, αλλά και η selfie αναμετάδοση του πρωταγωνιστή σε μία παλιά ασπρόμαυρη τηλεόραση, που επίσης βρίσκεται μέσα στην σκηνή (art director: Δημήτρης Πολίτης, σχεδιασμός προβολών / φωτιστική επιμέλεια: Αποστόλης Κουτσιανικούδης (1).
Επιστρέφοντας το πρωί της Δευτέρας (χθες) στη Θεσσαλονίκη, και όπως λειτουργεί σωστά ο υπολογιστής μου και το Facebook, σε όσους του επιτρέπουμε να καταχωρεί τις προτιμήσεις μας, “τσουπ!”, μου έβγαλε ως πρόταση και την ομώνυμη παράσταση της Θεσσαλονίκης. Από αυτή την άποψη χαίρομαι που εμπιστεύομαι την τεχνολογία και τα cookies. Είδα λοιπόν την εκδήλωση (event) στο Facebook, ότι είχε παράσταση σήμερα, και το αποφάσισα να την παρακολουθήσω, γιατί είχα την απορία, πόσο διαφορετικά θα μπορούσε κάποιος να παίξει τo ίδιο έργο, σκέφτηκα, εάν είναι να βουτήξω λίγο βαθύτερα στην σκηνοθεσία.
Κι έτσι πήγα. Μέσα σε τρεις μέρες είδα δύο διαφορετικές παραστάσεις του ιδίου έργου. Κι αν με την πρώτη παράσταση στην Αθήνα, προβληματίστηκα, στεναχωρήθηκα, κι αναλογίστηκα τι μπορεί να βίωνε ο Φραντς Κάφκα, με τη δεύτερη παράσταση στη Θεσσαλονίκη κυριολεκτικά συγκλονίστηκα. Ίσως να συνέβαλε ότι μου ήταν γνωστό από την πρώτη παράσταση στην Αθήνα, καθώς ξανάκουγα τις φράσεις του ίδιου κειμένου, ήταν σαν μία επανάληψη μαθήματος.
Η παράσταση στη Θεσσαλονίκη, σε σκηνοθεσία Στέλιου Βραχνή είχε όντως μία εντελώς διαφορετική προσέγγιση. Θα το παρομοίαζα με ένα κυνηγητό, ίσως υπονοεί ένα τριχασμό της προσωπικότητας του Φράντς Κάφκα, μέσα από τρεις ηθοποιούς (οι Απόστολος Λινάρδος, Πάνος Αναγνωστόπουλος και Παύλος Τάνης). Μέσα στην επιστολή άλλωστε ο συγγραφέας αναφέρεται σε τρεις κόσμους που αντιλαμβανόταν ο Φραντς. Υποκριτικά μιλούσαν και οι τρεις σχεδόν ταυτόχρονα, αλλά όχι απόλυτα συντονισμένα. Θα το χαρακτήριζα επιμελώς ασυντόνιστα, ώστε με την παράλληλη ομιλία τριών ηθοποιών, με διαρκή μουσική υπόκρουση στο πιάνο, που έδινε το ρυθμό των κινήσεων, από τον Θάνο Χαριζάνη, με το τραύλισμα κάποιων, τα μισόλογα, τα αναφιλητά, τις απότομες μεταπτώσεις, τη συνεχή εναλλαγή θέσεων, το κυνηγητό, κυριολεκτικό κυνηγητό που προκαλούσε λαχάνιασμα, την απόλυτη έκθεση επάνω στο τραπέζι σε αντιδιαστολή με το κρύψιμο κάτω από αυτό, δημιουργούσαν όλα αυτά το αίσθημα της σύγχυσης, το άγχος που βίωνε ο συγγραφέας, και τον φόβο απέναντι στον πατέρα του. Ταυτόχρονα ήταν και η διάταξη του θεάτρου τέτοια, με ένα τραπέζι ως βασικό στοιχείο της σκηνής, με τους θεατές να καθόμαστε περιφερειακά του τραπεζιού, και τους τρεις ηθοποιούς να τρέχουν γύρω από το τραπέζι και ανάμεσα στους διαδρόμους των θεατών, και πίσω μας, ώστε να μετατρέπεται όλο το θέατρο σε μία θεατρική σκηνή. Δεν είναι μόνο ο συντονισμός, δεν είναι μόνο οι απαγγελίες σε όλο το χώρο, αλλά είναι και το πάθος, η εκφραστικότητα, τρεις ηθοποιοί που ήταν τελικά ένας, που αισθάνεσαι ότι όλα αυτά γίνονται μέσα στο κεφάλι σου… αναπόφευκτα συμμετέχεις, βιώνεις το πάθος του Κάφκα. Δεν είναι απλώς παρακολούθηση, κατανόηση και ενσυναίσθηση της κατάστασης του Κάφκα που τον αναβιώνουν επάνω στη σκηνή. Προσωπικά, έχοντας ίσως παρακολουθήσει και την ομώνυμη παράσταση στην Αθήνα, δεν ξέρω εάν ήταν θετικό ή αρνητικό που ξανάκουγα τις φράσεις του ίδιου κειμένου και ίσως διαφέρει από το πως το βίωσαν οι θεατές που το έβλεπαν για πρώτη φορά, σε αυτή τη δεύτερη συγκλονιστική εκτέλεση στη Θεσσαλονίκη, όμως η αίσθηση που είχα είναι ότι είχα ο ίδιος αγχωθεί, και σε σημαντικό βαθμό βιώσει αυτά που έζησε ο Κάφκα δίπλα στον πατέρα του, αυτά που εάν είχε τη δύναμη θα του τα έλεγε στον ίδιο, κι επειδή τον φοβόταν (τον βιώσαμε οι θεατές αυτό τον φόβο), δεν τόλμησε ούτε να του τα στείλει γραπτά, κι απλώς τα έγραψε για να τα καταστρέψει, ίσως ελπίζοντας ότι κάπως θα φτάσουν στα χέρια του πατέρα του, χωρίς ο ίδιος να του τα έχει στείλει, αν και μάλλον ήταν βέβαιος ότι δεν θα τα καταλάβαινε όσα του έγραψε – άλλωστε δεν τον κατάλαβε μία ολόκληρη ζωή – όμως, παρόλα αυτά, η ελπίδα δεν θα πέθαινε μαζί του.
Κλείνοντας την αναφορά μου αυτή στις δύο παραστάσεις για το ίδιο έργο, και δεν είναι σκοπός μου να κάνω συγκρίσεις, αλλά στη δική μου τη σκέψη, εάν είχα γράψει κάτι έτσι αυτοβιογραφικό, όπως αυτή η επιστολή του Κάφκα, τότε πρώτα θα προσπαθούσα να την σκηνοθετήσω με τον τρόπο που είδα στη Θεσσαλονίκη, αλλά προφανώς θα ήθελα να το έβλεπα να το δοκιμάζουν και με άλλους τρόπους, νέους και καινοτόμους, όπως η παράσταση της Αθήνας.
Βέβαια ακόμη δεν έγραψα κάτι, όμως βλέποντας αυτές τις δύο παραστάσεις, νομίζω ότι σήμερα θα αρχίσω να το ονειρεύομαι…
(1) Περισσότερες πληροφορίες για το abnormal group και τον καλλιτεχνικό χώρο Human Underground ή H.Ug., στη σελίδα τους https://www.facebook.com/p/Hug-100083286704167/ και σε καλλιτεχνικές σελίδες όπως αυτήν: https://www.monopoli.gr/2024/04/18/showtimes/theatre/778618/gramma-ston-patera-apo-tin-omada-abnormal-sto-h-ug/
(2) Περισσότερες πληροφορίες στη σελίδα του σκηνοθέτη https://www.facebook.com/photo/?fbid=7256131274507967&set=a.213665368754628 επιφυλάσσομαι να βρω τα ονοματεπώνυμα των συντελεστών και να το συμπληρώσω
