Από τον 17ο αιώνα ο κρόκος καλλιεργείται στην περιοχή της Κοζάνης. Το χρυσάφι της ελληνικής γης, όπως αποκαλείται, συγκαταλέγεται στα πιο προσφιλή και πολύτιμα μπαχαρικά των αρχαίων πολιτισμών, για το άρωμα, το χρώμα, τις φαρμακευτικές και αφροδισιακές του ιδιότητες.
Οι κάτοικοι της περιοχής φυτεύουν τον κρόκο κάθε καλοκαίρι και όταν φθάσει το φθινόπωρο αφαιρούν με το χέρι τα πολύτιμα στίγματα του πανέμορφου λουλουδιού και τα αποξηραίνουν προσεκτικά για να γίνουν τα βαθυκόκκινα λεπτά νήματα. Χρειάζονται 50.000 περίπου στίγματα για να προκύψουν 100 γραμμ. κόκκινου κρόκου.
Χίλιες οικογένειες απασχολούνται στην παραγωγή και την καλλιέργειά του
Μοναδική κροκοκαλλιεργούμενη περιοχή της χώρας μας είναι η περιοχή της Κοζάνης, σε μερικά χωριά της οποίας (Κρόκος, Άνω Κώμη, Κάτω Κώμη, Καρυδίτσα, Κοζάνη, Αγία Παρασκευή, Αιανή, Βαθύλακος, Κεσαριά, Πετρανά, Λευκοπηγή κ.λπ.) γίνεται εδώ και πάρα πολλά χρόνια συστηματική καλλιέργεια του φυτού.
Η ύπαρξη των καλλιεργούμενων εκτάσεων, αφού απειλήθηκε με εξαφάνιση κατά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια (1941-1950), καλύπτει σήμερα γύρω στα 3,000 στρέμματα, από τα οποία 1,000 στρέμματα είναι βιολογικής καλλιέργειας και βρίσκονται κατανεμημένα στις κτηματικές περιοχές του Νομού Κοζάνης. Η ετήσια παραγωγή κατά τα τελευταία χρόνια ήταν γύρω στα 3.000-4.000 κιλά κόκκινου κρόκου. Χίλιες οικογένειες απασχολούνται στην παραγωγή και την καλλιέργειά του.
Πριν από λίγες ημέρες υπογράφηκε η σύμβαση για την ανέγερση ενός κτιρίου περίπου 1.200 τ.μ. στον Κρόκο Κοζάνης, που θα γίνει το πρώτο μουσείο κρόκου στην Ελλάδα και το οποίο φιλοδοξεί να προσελκύσει επισκέπτες και εμπόρους από όλο τον κόσμο. Το κόστος κατασκευής ανέρχεται στα τρία εκατομμύρια ευρώ και έχει αναληφθεί από την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, μέσω και ευρωπαϊκών προγραμμάτων.
Μιλώντας στη LiFO, ο πρόεδρος του Αναγκαστικού Συνεταιρισμού κ. Βασίλης Μητσόπουλος τόνισε ότι το έργο έρχεται μετά από ένα όνειρο και μια προσπάθεια είκοσι ετών και αποτελούσε διακαή πόθο των καλλιεργητών. «Το μουσείο θα βοηθήσει στην ανάπτυξη του κρόκου Κοζάνης σε όλη την Ελλάδα και θα διευκολύνει σε παρουσιάσεις και εκπαιδεύσεις με επισκέπτες πέρα από τα σύνορα της χώρας».
Ο χώρος στον οποίο θα ανεγερθεί το μουσείο βρίσκεται ακριβώς δίπλα από το νυν κτίριο του συνεταιρισμού. Πρόκειται για ένα μοντέρνο κτίριο με παραδοσιακά στοιχεία. Αξιοποιώντας το υγρό στοιχείο που είναι χαρακτηριστικό της περιοχής, ο εξωτερικός χώρος θα μεταμορφωθεί σε τόπο περιπάτου με κήπο, κανάλια, μικρούς καταρράκτες και αβαθείς λίμνες.
Στο εστιατόριο θα υπάρχει κουζίνα στην οποία θα γίνεται γευσιγνωσία του κρόκου. Στην παρουσίαση τονίστηκε ότι το κτίριο θα είναι μηδενικών εκπομπών και θα αντανακλά το περιεχόμενο του προϊόντος που παράγεται στην περιοχή και έχει αποκτήσει παγκόσμια φήμη.
«Το μουσείο φιλοδοξεί να γίνει», όπως λέει ο κ. Μητσόπουλος, «χώρος επισκέψιμος για να προβάλει την παράδοση της περιοχής και να συμβάλει στην οικονομική ανάπτυξη του τόπου. Πρόκειται για ένα έργο τέχνης με την υπογραφή του αρχιτέκτονα Αγγελή Πολυνίκη και θα ανεγερθεί με σκοπό να αναδείξει και να διαφυλάξει την κληρονομιά του μοναδικού φυτού, του κρόκου». 
Μετά την αποξήρανση αρχίζει το ξεχώρισμα των κόκκινων στιγμάτων από τους κίτρινους στήμονες
Τα λουλούδια που αρχίζουν να βγαίνουν κατά τα μέσα του Οκτώβρη μαζεύονται από συντροφιές, κατά κανόνα γυναικών, μέσα σε ποδιές ή καλάθια και μεταφέρονται στα σπίτια με κοφίνια. Η κοπιαστική αυτή εργασία, που χρειάζεται και σχετική δεξιοτεχνία, συνεχίζεται από την ανατολή μέχρι τη δύση σχεδόν του ήλιου και διαρκεί 20-25 ημέρες. Η ξήρανση των στιγμάτων είναι η πιο βασική και λεπτή εργασία και απαιτεί πείρα, μεγάλη προσοχή και τέχνη.
Αν ο κρόκος ξεραθεί κανονικά, διατηρεί αναλλοίωτες τις χαρακτηριστικές του ιδιότητες (χρώμα-άρωμα), ενώ παράλληλα βελτιώνεται η ποιότητά του, χωρίς να αποβάλλει τη χρωστική του δύναμη και το αιθέριο έλαιό του.
Μετά την αποξήρανση αρχίζει το ξεχώρισμα των κόκκινων στιγμάτων από τους κίτρινους στήμονες, τη γύρη και τις ξένες προσμίξεις. Η εργασία αυτή, που γίνεται με το χέρι, διαρκεί από 20 μέχρι και 60 ημέρες. Τέλος, το κόκκινο από το κίτρινο ξερό προϊόν τοποθετείται χωριστά σε δοχεία, έτοιμο για παράδοση.
Χρησιμοποιείται στη φαρμακευτική, τη ζαχαροπλαστική, τη μαγειρική, την τυροκομία, τη μακαρονοποιία, την ποτοποιία, ακόμα δε και στη ζωγραφική. Οι Βυζαντινοί ζωγράφοι χρησιμοποιούσαν τον κρόκο αρκετά στα έργα τους. Γεγονός είναι ότι από την αρχαιότητα ακόμη αποδίδονταν στον κρόκο αφροδισιακές ιδιότητες. Πολλοί συγγραφείς, η μυθολογία μας αλλά και η Παλαιά Διαθήκη συνδέουν τον κρόκο με τον έρωτα και τη γονιμότητα.
Σήμερα σε όλες τις οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες, και ιδιαίτερα στην Ευρώπη, εξακολουθεί να χρησιμοποιείται σε μεγάλη έκταση σαν άρτυμα στα διάφορα φαγητά.
Στην Ινδία χρησιμοποιείται σε μεγάλη έκταση και ως θυμίαμα κατά τις θρησκευτικές τελετές, καθώς και ως βαφή για τους μανδύες των ιερέων, συνήθεια που την είχαν και οι αρχαίοι Αιγύπτιοι και οι Ρωμαίοι.
