Συχνά περιμένουμε από ένα παιδί που φεύγει για φοιτητής σε άλλη πόλη ή που φεύγει από το σπίτι του μετά το σχολείο να είναι αυτόνομο, χωρίς όμως να έχουμε φροντίσει να του διδάξουμε βασικές δεξιότητες.
Συχνά θεωρούμε αυτές τις δεξιότητες αυτονόητες, ή πιστεύουμε ότι με κάποιον τρόπο ένας άνθρωπος τις μαθαίνει από μόνος του και έτσι δεν τους δίνουμε τη βαρύτητα και τη σημασία που τους αξίζει. Διαπιστώνω όμως από τη δουλειά μου με νέους ανθρώπους ότι συχνά δεν έχουν αυτές τις δεξιότητες! Έτσι, νέοι άνθρωποι, έξυπνοι και ικανοί «κολλάνε» σε διάφορες δυσκολίες και δυσκολεύονται στις σπουδές, στην κοινωνική τους ζωή, αλλά και αργότερα στην εργασία τους.
H UNICEF αναγνωρίζει ότι οι έφηβοι μεγαλώνουν σε έναν κόσμο που μεταμορφώνεται με γρήγορους ρυθμούς. Η τεχνολογία, οι κλιματικές αλλαγές, η μετανάστευση, αλλά και οι συγκρούσεις δίνουν νέο σχήμα και μορφή στη σημερινή κοινωνία, αναγκάζοντας τους ανθρώπους σε παγκόσμιο επίπεδο να προσαρμοστούν σε απρόσμενες αλλαγές στη ζωή και την εργασία τους.
Για να προσαρμοστούν και να εξελιχθούν οι έφηβοι θα πρέπει να μπορούν να αδράξουν τις ευκαιρίες που τους παρουσιάζονται και να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που θα βρουν μπροστά τους. Χρειάζονται εκπαίδευση αλλά και δεξιότητες για να μπορούν να έχουν διά βίου μάθηση, παραγωγική εργασία, να παίρνουν αποφάσεις βασισμένοι σε έγκυρες πληροφορίες και να έχουν θετική συμμετοχή στην κοινωνία όπου ζουν.
Οι δεξιότητες που χρειάζονται για να πετύχει ένας νέος άνθρωπος στο σχολείο, την εργασία και τη ζωή
Βασικές δεξιότητες
Διαχείριση χρημάτων
Ξεκινάμε με το να κατανοεί την αξία των χρημάτων και να αναγνωρίζει ότι βγήκαν με κόπο, να κρατάει λογαριασμό τι έχει και τι ξοδεύει, να κάνει αγορές με σύνεση και όχι παρορμητικά. Επίσης χρειάζεται τηρεί προϋπολογισμό για την μήνα και να γνωρίζει ότι η πιστωτική κάρτες αντιστοιχεί σε χρήματα που έχει στην άκρη- άρα δεν την χρησιμοποιεί για «δανεισμό» και δεν τη χρεώνει ανεξέλεγκτα.
Διαχείριση διατροφής
Να ξέρει τις βασικές κατηγορίες τροφών και την θρεπτική τους αξία. Να μπορεί μαγειρεύει απλά φαγητά, ώστε να μην τρώει διαρκώς φαγητό από έξω. Να έχεις στη διατροφή του ποικιλία και να συμπεριλαμβάνει καθημερινά φρούτα και σαλάτες.
Διαχείριση σπιτιού
Ένας νέος άνθρωπος χρειάζεται να ξέρει να κρατάει το δωμάτιο ή το σπίτι του καθαρό και τακτοποιημένο. Χωρίς να χρειάζονται υπερβολές, η βασική καθαριότητα, το στρωμένο κρεβάτι, ο καθαρός νεροχύτης και μπάνιο καθώς και η οργανωμένη επιφάνεια γραφείου είναι απαραίτητα επίσης για την ηρεμία και την τάξη του νου.
Διαχείριση και οργάνωση
Ο έφηβος χρειάζεται να μάθει να οργανώνει όχι μόνο τα πράγματά του, αλλά και τον χρόνο του. Το να υπολογίζει πόση ώρα χρειάζεται για να βγάλει την ύλη των εξετάσεων ή πόσος χρόνος του χρειάζεται για να ετοιμαστεί το πρωί ή να υπολογίσει την κίνηση πηγαίνοντας στη σχολή του είναι απαραίτητα για να μπορεί να είναι λειτουργικός και να μην αγχώνεται.
Δεξιότητες διαχείρισης του εαυτού
Όταν γνωρίζει κανείς τον εαυτό του, τότε μπορεί εύκολα να είναι λειτουργικό μέλος μίας ομάδας στις σπουδές, την εργασία και τη ζωή: είναι καλός εργαζόμενος, φίλος, αλλά και πειθαρχημένο άτομο.
Να είναι «παρών»
Ξεκινάμε με τα βασικά: να ξέρει ότι πρέπει να εμφανίζεται, κυριολεκτικά και μεταφορικά, στα μαθήματα, στις κοινωνικές συγκεντρώσεις, στη δουλειά του και να είναι στην ώρα του. Και όταν είναι εκεί να είναι ολοκληρωτικά παρών- όχι χαμένος στο κινητό του. Χρειάζεται δηλαδή να περάσει από τις διαδικτυακές σχέσεις στις πρόσωπο-με-πρόσωπο ανθρώπινες σχέσεις. Το δεύτερο στοιχείο είναι ότι θα πρέπει να προσέχει και να συμμετέχει διανοητικά και συναισθηματικά.
Να έχει αυτογνωσία
Οι άνθρωποι με αυτογνωσία ξέρουν τι σκέφτονται, τι νιώθουν, τι λένε και τι κάνουν. Ξέρουν ποια είναι τα προτερήματά τους και τα ασκούν στην καθημερινότητα τους. Επίσης γνωρίζουν τα ελαττώματά τους και προσπαθούν να τα βελτιώσουν.
Να ξέρει ποιες είναι οι αξίες του
Καθένας χρειάζεται ένα σετ από αξίες που βοηθάνε στην πορεία της ζωής. Ειλικρίνεια, επιτυχία, ευτυχία, θάρρος, αυθεντικότητα, αποφασιστικότητα, ηρεμία, φιλία, ελευθερία, συντροφικότητα, κλπ. Πρέπει να ξέρει τις αξίες του για να ζει και να αποφασίζει με βάση αυτές.
Να μπορεί να ξεκινάει πράγματα μόνος του- χωρίς υπενθύμιση
Με αυτό τον τρόπο γίνεται κύριος/α της ζωής του και λειτουργεί αυτόνομα.
Πώς να αντιμετωπίζει την αποτυχία
Κάθε νέος άνθρωπος θα πρέπει να βλέπει τα λάθη σαν μία ευκαιρία να μάθει κάτι και να προχωρήσει. Χρειάζεται να αντιληφθεί ότι στη ζωή υπάρχει και η αποτυχία και να αναγνωρίζει πότε μπορεί να κάνει κάτι για να διορθώσει την κατάσταση (πχ., να διαβάσει περισσότερο για να περάσει το μάθημα) και πότε δεν περνάει από το χέρι του (πχ., ο/η σύντροφός του προτίμησε άλλη σχέση).
Πώς να ηρεμεί τον εαυτό του
Κάθε άνθρωπος θα πρέπει να αναγνωρίζει τι πυροδοτεί τον θυμό, το άγχος, τον εκνευρισμό, κλπ., και να μπορεί να ηρεμήσει τον εαυτό του. Η εφαρμογή τεχνικών διαχείρισης του στρες είναι πολύτιμος σύμμαχος.
Πώς να βάζει στόχους
Είναι σημαντικό να έχει την αίσθηση του σκοπού και νοήματος στη ζωή του και να έχει βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους.
Αυτοπειθαρχία
Η αυτοπειθαρχία είναι μία καλή συνήθεια! Δεν περιμένει να του έρθει η όρεξη να πάει γυμναστήριο ή να διαβάσει, αλλά έχει προγραμματίσει ότι αυτό επιθυμεί να κάνει για να φτάσει στον στόχο του (εδώ συμβάλλουν ο προγραμματισμός και η στοχοθεσία) και το κάνει βάσει προγράμματος.
Λήψη αποφάσεων
Παίρνει σωστές και αντικειμενικές πληροφορίες από έγκυρες πηγές και αποφασίζει βάσει αυτών και όχι υπό την πίεση ή τη γνώμη τρίτων. Αν πρόκειται για θέμα που δε σχετίζεται με έγκυρες πληροφορίες/γνώση, βασίζεται στις αξίες και τις αρχές του, αλλά και σε αυτό που του λέει το ένστικτό του ότι πρέπει να κάνει.
Αισιοδοξία
Η αισιόδοξη και θετική στάση ζωής χαρακτηρίζεται από τη διάθεση να διαχειριστεί κανείς τα προβλήματά του, να βρει λύσεις σε όσα τον απασχολούν και να θεωρεί ότι μπορεί να εξελιχθεί ο ίδιος και ότι τα πράγματα θα πάνε καλά.
Κοινωνικές δεξιότητες
Μερικές φορές δικαιολογούμε τα παιδιά και τους εφήβους όταν δεν χαιρετούν κάποιον, όταν ξεχάσουν να πουν «ευχαριστώ/παρακαλώ», όταν ξεχάσουν να ευχηθούν στη γιαγιά και μας ζητούν να το κάνουμε εμείς εκ μέρους τους. Κι εμείς υποκύπτουμε λέγοντας, «δε βαριέσαι, παιδί είναι, θα μάθει όταν μεγαλώσει». Μα πώς θα μάθει αν δεν του το διδάξουμε εμείς και αν δεν επιμείνουμε να το εξασκήσει;
Να ξέρει πώς είναι ένας πραγματικός φίλος
Καλό είναι κάθε έφηβος να βρει την ομάδα του και να περιστοιχίζεται από άτομα που έχουν τις ίδιες αξίες, ενδιαφέροντα και πορεία ζωής. Θα πρέπει να ξέρει πώς να είναι ο ίδιος καλός φίλος, αλλά και ποια είναι τα χαρακτηριστικά των φίλων, ώστε να αποφύγει να πληγωθεί και, αν χρειαστεί, να βγάλει κάποιους αρνητικούς ανθρώπους από τη ζωή του.
Οριοθέτηση
Είναι σημαντικό να ξέρει υπερασπίζεται τον εαυτό του, να βρίσκει το δίκιο του και να βάζει όρια στους άλλους, αλλά και στον εαυτό του, όπως να λέει «όχι» και να το εννοεί και να ξέρει ότι αν κάποιος άλλος του πει «όχι» θα πρέπει να το σεβαστεί.
Πώς να μιλάει σε αγνώστους
Μεγαλώνοντας χρειάζεται να μιλάει κανείς σε αγνώστους σε καθημερινή βάση, για να διεκπεραιώσει ακόμα και απλά πράγματα, παραγγελία φαγητού ή πληρωμή λογαριασμού. Κάθε έφηβος θα πρέπει να ξέρει τα βασικά: μιλάμε στον πληθυντικό, με ολοκληρωμένες προτάσεις, κοιτάμε τον άλλον στα μάτια, λέμε ευχαριστώ/παρακαλώ, κλπ.
Καλοσύνη και ευγένεια
Σε μία δύσκολη και «άγρια» εποχή η καλοσύνη και η ευγένεια γίνονται δυσεύρετες, ας θυμίσουμε στα παιδιά μας ότι δεν κοστίζει τίποτα να φέρονται έτσι στους γύρω τους- γιατί και τα ίδια θα ήθεναλ να τους φέρονται οι άλλοι έτσι.
Σεβασμό στη διαφορετικότητα
Κάθε νέο άτομο θα πρέπει να βγει στη ζωή έχοντας τις δικές του αξίες και πεποιθήσεις, αλλά παράλληλα σεβόμενο τις αξίες και τις πεποιθήσεις των ανθρώπων γύρω του. Χρειάζεται να μπορεί να τους δέχεται χωρίς να τους κρίνει ή να τους κατηγορεί για τις αποφάσεις και τις επιλογές τους, ειδικά όταν δεν επηρεάζουν τον ίδιο.
Επίλυση διαφορών
Επίσης βασική δεξιότητα είναι να μπορεί να επιλύσει τις διαφορές του με τους άλλους με ήρεμο και λειτουργικό τρόπο, χωρίς τσακωμούς και χωρίς να χαλάει τις σχέσεις του.
Να ξέρει πώς να αντιδράσει σε ανθρώπους που του δημιουργούν δυσκολίες
Χρήσιμη δεξιότητα είναι να μπορεί κανείς να διαχειριστεί πολιτισμένα και σταθερά ανθρώπους που του δημιουργούν δυσκολίες, ώστε να μην τα παρατάει ή να μην νιώθει ηττημένος.
*Η Δρ. Λίζα Βάρβογλη, Ph.D. είναι ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια
