Το αρχαιότερο μοναστήρι του Αγίου Όρους μπορούν να το επισκέπτονται οι γυναίκες, που επιθυμούν να γνωρίσουν από κοντά την αρχιτεκτονική και την ιστορία της μοναστικής πολιτείας του Άθω!
Πρόκειται για τη Μονή του Ζυγού ή Φραγκόκαστρο, που έφερε στο φως πριν λίγα χρόνια η αρχαιολογική σκαπάνη υπό τη διεύθυνση του αρχαιολόγου Δρ. Ιωακείμ Παπάγγελου και βρίσκεται μόλις 40 μέτρα από τη γραμμή των ορίων του Αγίου Όρους και 2χιλ. έξω από την Ουρανούπολη.
Έρευνες ιστορικής τοπογραφίας το 1984 αποκάλυψαν για πρώτη φορά τα ερείπια της Μονής, η οποία σύμφωνα με στοιχεία φαίνεται να είναι από τα αρχαιότερα μοναστικά ιδρύματα της χερσονήσου του Άθω. Ο Όσιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης, ο ιδρυτής της Μεγίστης Λάυρας, όταν πλησίασε στο Άγιο Όρος εγκαταστάθηκε στην περιοχή της Μονής του Ζυγού, γύρω στο 958μ.Χ. και έκανε τη πρώτη ασκητική του δοκιμασία υπό την επίβλεψη ενός γέροντος μοναχού της περιοχής.
Όμως η πρώτη αναφορά του τοπωνυμίου «Ζυγός» γίνεται σε έγγραφο του 942μ.Χ., στο οποίο δεν προσδιορίζεται αν το όνομα αυτό αναφέρεται σε τόπο, Μονή ή χωρίο.
Η πρώτη σαφής αναφορά για ύπαρξη της Μονής Ζυγού γίνεται το 992μ.Χ. όταν το μοναστήρι ήταν ήδη ένα αξιόλογο μοναστικό ίδρυμα το οποίο έκτοτε παρουσίαζε μια διαρκή μεγέθυνση του ρόλου του στα πράγματα της Αθωνικής πολιτείας.
Η Μονή Ζυγού μέσα στο χρόνο
Το 1018μ.Χ. όταν ηγούμενος ήταν ο Νύφων αυξήθηκε η κτηματική περιουσία της Μονής με χορήγηση εκτάσεων από την Αγιορείτικη κοινότητα. Την ίδια περίοδο μεγάλωσε το κτιριακό συγκρότημα, κτίσθηκε το νέο Καθολικό (κεντρικός ναός), το οποίο έχει εντοπισθεί και αποτελεί βασικό στόχο στην ανασκαφική και αναστηλωτική προσπάθεια.
Μέσα στον 11ο αιώνα η Μονή του Ζυγού ήταν ένα από τα σημαντικότερα Αγιορείτικα μοναστήρια με υψηλή θέση στην ιεραρχία των μονών. Φαίνεται, ότι μέσα σε έναν αιώνα ολοκληρώθηκε το κτιριακό συγκρότημα, όπως διακρίνεται σήμερα μετά την ανασκαφική έρευνα. Πρόκειται για ένα πεντάπλευρο περίπου κάστρο, ενισχυμένο από δέκα πύργους, το οποίο περιβάλλει έκταση 5,5 στρεμμάτων.
Για λόγους που δε γνωρίζουμε, στα τέλη του 12ου αιώνα η Μονή του Ζυγού θεωρούταν έρημη και με χρυσόβουλο του Αλεξίου Αγγέλου Κομνηνού παραχωρήθηκε μαζί με τα μετόχια της στην επανασυσταθείσα Μονή Χιλανδαρίου.
Η εγκατάλειψη και η λιθολόγιση που ακολούθησε μετέτρεψαν το περιφανές μοναστήρι σε έναν θλιβερό ερειπιώνα, ο οποίος αποτελούσε χώρο παροχής οικοδομικών υλικών για τους κατοίκους της περιοχής μέχρι το 1980. Μέσα στο μοναστήρι και πίσω από αυτό λειτουργούσαν έξι ασβεστοκάμινοι με τελευταία παραγωγή ασβέστη το 1960, προκειμένου να κτισθεί το «ΞΕΝΙΑ» στην Ουρανούπολη.
Η ανασκαφική έρευνα είναι χαρακτηρισμένη ως τακτική και χρηματοδοτείται από το Υπουργείο Πολιτισμού. Οι ανασκαφικές εργασίες έχουν ολοκληρωθεί και τα περισσότερα μέρη της Μονής Ζυγού, που στο βάθος των αιώνων είχαν θαφτεί κάτω από το χώμα, έχουν έρθει στην επιφάνεια. Οι αναστηλωτικές εργασίες και οι εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης συνεχίζονται για να πάρει το μοναστήρι την αρχική του εικόνα.
To Καθολικό της Μονής
Το σημαντικότερο από τα κτήρια είναι το καθολικό, το οποίο, αν και λειτούργησε ως καθολικό Μονής μόνο για 150 χρόνια, είχε τέσσερις οικοδομικές φάσεις, γεγονός που υποδηλώνει την ταχεία άνθηση της Μονής. Πρόκειται για έναν «Κωνσταντινοπολίτικο» ναό σταυροειδή, εγγεγραμμένο τετρακίονο με λιτή, νάρθηκα και δύο προσκολλημένα, κτιριακά, παρεκκλήσια.
Ιδιαιτέρως σημαντικό είναι ότι σώζεται η τοιχοποιία, μέχρι ύψος 4 μέτρων και έχει βρεθεί ένα μεγάλο μέρος από το μαρμάρινο γλυπτικό διάκοσμό του, ο οποίος συγκολλείται και επανατοποθετείται στην αρχική του θέση. Στο καθολικό σπουδαία ευρήματα είναι το δάπεδό του και οι τοιχογραφίες του. Όλο το δάπεδο του ναού ήταν κοσμημένο με πρωτότυπο και πλούσιο μαρμαροθέτημα του 11ου αιώνος, όμοιο προς το οποίο δεν υπάρχει πουθενά στο Άγιο Όρος και στην Ελλάδα. Παρ’ όλες τις καταστροφές, διατηρούνται ακέραια στη θέση τους αξιόλογα τμήματα τα οποία συμπληρώνουν ειδικοί τεχνίτες. Από τις τοιχογραφίες σώζονται λίγα τμήματα στους τοίχους του νάρθηκα και στο νότιο παρεκκλήσιο και από την μέχρι τώρα μελέτη τους συμπεραίνεται ότι πρόκειται για έργα του 11ου αιώνα.
Από τα ανασκαφικά μικροευρήματα, ξεχωρίζουν τρία μολυβδόβουλλα του 11ου αι., κλείστρα βιβλίων, ένα αργυρό επίχρυσο μετάλλιο με χαρακτή παράσταση της αγίας Παρασκευής, μία μικρότατη σφραγίδα, εγκόλπιο με παράσταση Αρχαγγέλου, υάλινες ψηφίδες από εντοίχιο ψηφιδωτό, χάλκινες βελόνες και δακτυλήθρες, μαχαίρια, νομίσματα 11ου και 12ου αι., εφυαλωμένη κεραμική και υάλινα αγγεία της ίδιας εποχής.
Το καλοκαίρι οι γυναίκες, οι παραπονεμένες από το άβατο του Αγίου Όρους, μπορούν πλέον να επισκεφθούν ένα αγιορείτικο μοναστήρι κατανοητό, σπουδαίο, όμορφο με εξαιρετική βυζαντινή αρχιτεκτονική. Όλοι οι επισκέπτες μπορούν μέσα από ειδικές διαδρομές εντός της Μονής να θαυμάζουν τα ευρήματα και να παρακολουθούν από κοντά την εξέλιξη των ανασκαφών.
Του Θοδωρή Δούκα – http://halkidikinews.gr/i
